شرم‌الشیخ؛ فرصت یا پوست موز دیپلماتیک؟

فرارو نوشت: دو روایت درباره حضور یا عدم حضور ایران در این اجلاس وجود دارد. پس از تائید خبر، ابتدا تسنیم خبر داد که ایران در این نشست شرکت نمی‌کند. با فاصله اندکی، خبرگزاری فارس ادعا کرد که تصمیم ایران امشب طی جلسه‌ای با حضور رئیس‌جمهور گرفته می‌شود. بر اساس گزارش این خبرگزاری به نقل از یک منبع دولتی «با توجه به فضای موجود احتمال حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ پایین است.» در حال حاضر نیز رسانه‌ها می‌نویسند که رئیس‌جمهور تا این لحظه برنامه‌ای برای حضور در اجلاس سران در مصر ندارد.

در شرم‌الشیخ چه رخ خواهد داد؟

چنین اجلاسی در حالت عادی می‌تواند فرصتی برای گفت‌و‌گو‌های غیررسمی و حاشیه‌ای باشد و برای دیگر کشور‌ها نیز همین‌طور خواهد بود. اما شرایط عادی نیست و چنین اجلاسی برای ایران، بیشتر با نگاه چالشی مد نظر قرار می‌گیرد. ضمن این که روسای جمهور ایران و آمریکا طی ۴۷ سال گذشته هیچ وقت با یکدیگر رو‌به‌رو نشدند و با توجه به شخصیت ترامپ و سوابق استفاده تبلیغاتی او از دیدار‌هایی با شرایط مشابه، تصمیم‌گیری در تهران را سخت است. این دیدار با تحقیر همراه است؟ همان ترسی که در نیویورک و گمانه‌زنی‌ها درباره دیدار احتمالی ترامپ و پزشکیان مطرح می‌شد. یا این که صرفاً دو رئیس‌جمهور با یکدیگر رو‌به‌رو می‌شود یا حتی ممکن است این روبرویی اتفاق نیافتد و تنها در میان بقیه سران، در سالن حضور داشته باشند که خود یک اتفاق جدید است هرچند الزاماً مفید نیست. آیا در حاشیه آن می‌تواند گفت‌و‌گو‌هایی انجام داد؟ پاسخ مثبت است، اما یک تبصره نیز دارد. گفت‌و‌گو برای چه موضوعی؟ در چه چارچوب و چه سطحی؟

این که اجلاس شرم‌الشیخ می‌تواند فرصت دیپلماتیک باشد یا پوست موزی زیر پای آن، از این مسیر می‌گذرد که چه فایده‌ای می‌تواند برای کشور داشته باشد. به رغم این که با توجه به تجربیات پیشین، پذیرش فرضی این دعوت و حضور در این اجلاس حملات سنگینی علیه پزشکیان و سپس وزارت امور خارجه به وجود خواهد آورد. حملاتی که احتمالاً بی‌سابقه باشد.  اما در صورتی که اطمینانی برای نتیجه‌بخش بودن این دیدار وجود داشته باشد، احتمال هرچند اندک پذیرش آن نیز با تمام هزینه‌هایش وجود دارد. مهم اینجاست که دستورکار و چارچوبی برای استفاده از اجلاس شرم‌الشیخ وجود ندارد. جشنی برای خودنمایی ترامپ جهت پایان دادن به جنگ غزه است که چیزی احتمالاً در آن برای ایران وجود ندارد. شاید اگر شرایط تا این حد به دنبال رخ دادن جنگ و حمله به خاک ایران عوض نشده بود، اوضاع این اجلاس تفاوت می‌کرد و حتی در حاشیه آن گفت‌و‌گو‌هایی رخ می‌داد. به خصوص این که رخداد مذکور، یک نشست چندجانبه بود که شاید می‌شد برای حضور در آن به سوابق تاریخی‌اش اشاره کرد.

ایران و آمریکا دور میز چندجانبه

آنچه در شرم‌الشیخ با حضور ترامپ برگزار خواهد شد، اجلاسی چندجانبه است. ایران نیز از دهه هشتاد به این سو، در مواردی از حضور در اجلاس چندجانبه به رغم حضور مقامات آمریکایی، اجتناب نکرده است. حتی چندجانبه بودن نشست به عنوان توضیحی برای حضور در این نشست‌ها نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. نمونه‌های مختلفی نیز از این نگاه در بازه‌های زمانی مختلف می‌توان مثال زد. مثلاً در جریان مذاکرات سه‌جانبه ایران، عراق و آمریکا در بغداد راجع به مسائل عراق (۲۰۰۷/۱۳۸۶) تحت اشغال آمریکا، همواره این موضوع مطرح می‌شد که نشست به درخواست دوستان عراقی برگزار شده و ایران اعلام کرده که در نشست سه‌جانبه و نه دوجانبه، شرکت می‌کند. در جریان مذاکرات ۵+۱ طی سال‌های متمادی، نمایندگان ایران و آمریکا در جلسات چندجانبه حضور داشتند. در کنفرانس بن (۲۰۰۱) مربوط به امور افغانستان پس از سقوط طالبان نیز نمایندگان کشور‌ها از جمله ایران حضور داشتند. حتی در مذاکرات منتهی به برجام، این فضا تا دیدار‌های دوجانبه وزرای امور خارجه ایران و آمریکا هم پیش رفت. در جریان سفر هیئت دیپلماتیک ایران به نیویورک در سال ۱۴۰۴ هم دستگاه دیپلماسی در توضیح مسائل مطرح شده درباره دیدار با ویتکاف، به این موضوع اشاره کرد که قرار بود جلساتی مانند کمیسیون ویژه برجام به صورت چندجانبه تشکیل شود و طرف آمریکایی هم در آن حضور داشته باشد. بنابراین، اصل کنار هم قرار گرفتن نمایندگان دو کشور موضوع غیرقابل حلی نیست.

اما در حال حاضر چند مسئله وجود دارد. از جمله دلایلی که باعث شد ایران به مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده رو بیاورد. جنگ ۱۲ روزه پشت سر گذاشته شد و آمریکا به صورت مستقیم خاک ایران را مورد هدف قرار داد. ضمن این که در حال حاضر موضوع اجلاس سران کشور‌ها در شرم‌الشیخ مطرح است و نه حتی حضوری در سطح نمایندگان عالیرتبه سیاسی. تا کنون نه تنها دیدار دوجانبه‌ای میان روسای جمهور ایران و آمریکا اتفاق نیفتاده، بلکه حتی این دو مقام تا کنون به صورت همزمان در یک نقطه و در جمع دیگر سران کشور‌ها کنار هم قرار نگرفتند. نزدیک‌ترین تماس مستقیم میان دو طرف، تماس تلفنی روحانی و اوباما در سال ۱۳۹۲ و حضور همزمان در روسای جمهور دو کشور در مقر سازمان ملل در جریان مجمع عمومی بوده است.