خود را از نعمت تفکر آزاد محروم کرده‌ایم / نمی‌توان علم، سؤال و جواب را کنترل کرد

حسین سیمایی در مراسم گرامیداشت مقام استاد که به‌میزبانی دانشگاه علامه طباطبائی در هتل المپیک تهران برگزار شد، دانشگاه علامه طباطبایی را بزرگ‌ترین دانشگاه علوم انسانی دولتی کشور خواند و با تأکید بر لزوم آزادی علمی، استقلال دانشگاه، پذیرش جهانی بودن علم، مسئولیت اجتماعی و توسعه علمی، از اساتید خواست تا با نقد و بررسی این مسائل، به تقویت جایگاه علوم انسانی در سیاست‌گذاری و جامعه کمک کنند.

سیمایی در ابتدای سخنان خود، حضور در جمع اساتید دانشگاه علامه طباطبائی را افتخاری بزرگ دانست و گفت: علوم انسانی در کشور ما مهجور و غریب است. داوطلبان علوم انسانی معمولاً این رشته را به‌عنوان انتخاب اول برنمی‌گزینند، هرچند دانشجویان باهوش و آگاه بسیاری این حوزه را انتخاب می‌کنند.

وی با اشاره به دهه ۶۰، خاطرنشان کرد که بسیاری از دانشجویان دانشگاه‌های فنی و مهندسی به علوم انسانی روی آوردند و موفقیت‌های چشمگیری کسب کردند. با این حال، جو عمومی کشور و حتی برخی دانشگاهیان، علوم انسانی را به‌عنوان یک علم تخصصی به‌رسمیت نمی‌شناسند و این حوزه را فاقد متد علمی و استدلال می‌دانند. وزیر علوم تأکید کرد که علوم انسانی امروز به روش‌های علمی، مبتنی بر آزمایش و تجربه، نزدیک شده است، اما این فرهنگ هنوز در جامعه عمومیت نیافته است.

وزیر علوم با اشاره به تجربه خود در حوزه اجرا، اظهار داشت: نظام حکمرانی خود را از علوم انسانی بی‌نیاز می‌داند. برخی سیاست‌گذاران یا از وجود تحلیل‌های علمی در این حوزه بی‌اطلاع‌اند یا معتقدند مسائل را بدون نیاز به علوم انسانی حل می‌کنند.

وی افزود: برخلاف کشور‌های توسعه‌یافته که علوم انسانی پیشران سایر علوم است، در ایران این حوزه از جایگاه شایسته برخوردار نیست. این وضعیت ریشه در تاریخ نهاد علم در کشور دارد. از زمان تأسیس دارالفنون، تمرکز بر پزشکی و مهندسی بود و علوم انسانی که می‌توانست مادر حل مشکلات باشد، مورد غفلت قرار گرفت. حتی در مدرسه علوم سیاسی، این رشته به‌عنوان ابزاری برای تربیت دیپلمات دیده شد و فاقد اندیشه سیاسی و حکمت بود. در دوره پهلوی دوم نیز شبه‌علم مارکسیسم با قرائتی ناقص رواج یافت و پس از انقلاب اسلامی، به دلیل جنگ و نیاز‌های فوری کشور، توجه به علوم غیرانسانی در اولویت قرار گرفت.

سیمایی با اشاره به منش استاد شهید مطهری، گفت: مطهری هیچ سقفی برای تفکر و تحقیق قائل نبود و حتی پیشنهاد تدریس مارکسیسم ناب را برای نقد علمی آن مطرح کرد.

وی افزود که در اوایل انقلاب، مناظره‌های آزاد افرادی مانند شهید بهشتی با گروه‌های مختلف نشان‌دهنده نبود محدودیت فکری بود، اما بعد‌ها خود را از نعمت تفکر آزاد محروم کردیم. وزیر علوم به نقل خاطره‌ای از علامه طباطبائی اشاره کرد که در سال پنجاه و هشت از برگزاری جلسات مناظره منع شد و این محدودیت را مانعی برای ورود به علم جهانی دانست.

وی تأکید کرد: نمی‌توان علم، سؤال و جواب را کنترل کرد. این غصه علوم انسانی در کشور ماست.

وزیر علوم با بیان اینکه دانشگاه دیگر صرفاً نهاد آموزش یا پژوهش نیست، چنین بیان کرد: دانشگاه باید نهاد فرهنگ، فناوری و کارآفرینی باشد.

وی از پیشرفت دانشگاه‌های کشور در حوزه فناوری و پارک‌های علم و فناوری تمجید کرد و افزود که علوم انسانی در این بخش عقب مانده است. بنا به توصیه وزیر علوم، اساتید از پارک‌های علم و فناوری تهران بازدید کنند تا ظرفیت‌های موجود را ببینند.

سیمایی در ادامه ضمن پیشنهاد پنج معیار برای تبدیل این دانشگاه به دانشگاه نسل جدید، بر ضرورت تحول در علوم انسانی تأکید کرد. وی اظهار کرد: دانشگاه علامه طباطبایی برای دستیابی به جایگاه واقعی خود باید به آزادی علم، به‌ویژه در علوم انسانی که با مفاهیمی، چون قدرت، جامعه، شهروندی و آزادی سروکار دارد و نیازمند حمایت سیاسی و حاکمیتی است، باور داشته باشد.

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری همچنین استقلال نهاد دانشگاه را از دخالت‌های بیرونی ضروری دانست و افزود که پذیرش سرشت جهانی علم، که بدون تعامل با جهان رشد نمی‌کند، از دیگر شروط موفقیت است. دکتر سیمایی مسئولیت اجتماعی را معیاری کلیدی خواند که دانشگاه را نسبت به نیاز‌ها و مسائل جامعه متعهد می‌کند و در ارزیابی دانشگاه‌های برتر دنیا نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. وزیر علوم همچنین توسعه علمی را پیش‌نیاز توسعه اقتصادی و پایدار کشور، به‌ویژه در حوزه علوم انسانی، عنوان کرد و خواستار تلاش جمعی برای تحقق این معیار‌ها شد.

وزیر علوم با اشاره به تنوع آثار شهید مطهری، از «داستان و راستان» تا «عدل الهی» و «نظام حقوق زن در اسلام» گفت: مطهری دغدغه جامعه داشت. وقتی نیاز کودکان به قصه‌های راستین را دید، داستان نوشت؛ وقتی افکار انحرافی مارکسیسم را مشاهده کرد، فلسفه نوشت؛ و وقتی به خانواده و مسئله حجاب هجوم شد، کتاب حجاب را نگاشت.

وی افزود که مطهری به دلیل آزادی فکری‌اش حتی از سوی برخی تحریم شد، اما احترام علمی خود را فدا نکرد. به اعتقاد وزیر علوم نیاز به روحیه مطهری امروز در علوم انسانی همچنان احساس می‌شود.

سیمایی‌صراف با تشبیه اساتید به رزمندگان دفاع مقدس، از فداکاری آنها با وجود محدودیت‌های اقتصادی و مادی قدردانی کرد.

وزیر علوم در پایان تأکید کرد: ارزش علوم انسانی در تقویت جامعه‌ای آزاد، فکور و رضایتمند است. آینده ایران در گرو اندیشه و اخلاق است و این دو بر عهده علوم انسانی است.» وی از اساتید خواست با نقد و بررسی پیشنهادات مطرح‌شده، به تقویت جایگاه علوم انسانی کمک کنند و ابراز امیدواری کرد که با تلاش جمعی، دانشگاه علامه طباطبایی به نهادی پیشرو در فرهنگ، علم و مسئولیت اجتماعی تبدیل شود.