عربستان می‌خواهد مسیر گفت‌وگو و دیپلماسی را برای ایران باز کند؟

مرتضی مکی، در رابطه با ارزیابی خود از قطعنامه جدید شورای حکام و فشار‌های منطقه‌ای و بین‌المللی که آمریکایی‌ها برای کشاندن ایران پای میز مذاکره ایجاد کرده‌اند، گفت: واقعیت این است که پس از فعال شدن مکانیزم ماشه، ما شاهد تحولی در همکاری‌ها و روابط ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نبودیم. تفاهم‌نامه قاهره در شرایطی بعد از جنگ برای همکاری‌های مجدد ایران و آژانس امضا شده بود که هدف ایران از این توافق، ایجاد همکاری‌های جدید بود تا در کوتاه مدت از فعال شدن مکانیزم ماشه جلوگیری کند، اما بعد از آن که اروپایی‌ها ماشه را فعال کردند دیگر برای ایران موضوعیت نداشت.

وی ادامه داد: جنگ ۱۲ روزه شرایط همکاری‌های ایران با آژانس را به شدت تغییر داد. پیش از جنگ ایران و آژانس همکاری‌های گسترده داشتند و تاسیسات هسته‌ای ایران در شرایطی مورد تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا قرار گرفت که دوربین‌ها و بازرسان آژانس بر این تأسیسات نظارت فراگیری داشتند، اما تخریب این تأسیسات توسط آمریکا و اسرائیل، همکاری‌های ایران را تحت تأثیر قرار داد. در این شرایط جدید ایران معتقد بود که باید قواعد جدید برای همکاری‌ها ایجاد شود. توافق قاهره هم با توجه به همین موضوعات امضا شد. البته این توافقنامه به اندازه‌ای نبود که بتواند خواست اروپا و آمریکا را تامین کند. آنها به دنبال نظارت حداکثری از تاسیسات ایران هستند بدون اینکه بخواهد گشایشی در تحریم‌ها ایجاد کنند.

این کارشناس سیاست خارجی با بیان اینکه اگر قرار باشد راستی‌آزمایی آورده‌ای برای ایران در جهت رفع تحریم‌ها نداشته باشد، تداوم این وضعیت با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد، اظهار کرد: دیدگاه اروپایی‌ها در نوع همکاری با ایران و آژانس متفاوت است. آنها همچنان به دنبال نظارت فراگیر بر برنامه هسته‌ای ایران هستند. به خصوص در پی آن ۴۰۰ کیلو اورانیوم غنی‌سازی شده با غنای بالا در ایران هستند. به همین دلیل، فشار‌ها ادامه خواهد داشت و تلاش می‌کنند به نظارت فراگیر در تاسیسات هسته‌ای ایران دست پیدا کنند. برجام فرصت‌های زیادی برای ایرانی‌ها و غربی‌ها به دست می‌آورد البته اگر به درستی اجرا می‌شد، اما با منقضی شدن قطعنامه ۲۲۳۱، اروپایی‌ها زمین بازی را تغییر دادند و تلاش کردند در زمینه‌های جدیدی که همان قواعد و اصول ان‌پی‌تی و پادمان است، فشار‌ها را ادامه دهند.

وی افزود: در این قطعنامه جدید هم ماموریت جدیدی برای مدیرکل تعیین کردند و در راستای آن مدیر کل باید این موضوعات جدید را در گزارش فصلی خود به شورای حکام ارائه دهد. آنها با توجه به شرایط سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایران تصور می‌کنند که با همین فشارها، فضای تعلیق، شرایط «نه جنگ، نه صلح» را حفظ کرده و شاید از این طریق مطالبات خود را پیش ببرند.

مکی با تاکید بر این نکته که اگر بخواهیم تحولی در خصوص خروج از این شرایط ناپایدار داشته باشیم، باید به دیپلماسی متوسل شویم، عنوان کرد: دو مسیر بیشتر وجود ندارد. شرایط نه جنگ، نه صلح آورده‌ای برای ایران ندارد و این شرایط فضای سیاسی و اقتصادی جامعه را پیچیده‌تر و دشوارتر خواهد کرد و می‌تواند تبعاتی برای ایران داشته باشد؛ بنابراین باید صلح کنیم. باید شرایط گفت‌و‌گو و مذاکرات را فراهم کنیم و از توان حداکثر بهره ببریم. عمان و قطر در سال‌های گذشته همواره میانجیگری‌هایی در روابط ایران و غرب، به‌ویژه آمریکا، را بر عهده داشته است.

وی در رابطه با نقش جدید عربستان در منطقه پس از دیدار با ترامپ و تاثیری که می‌تواند بر معادلات ایران در غرب آسیا و صحنه‌ی بین‌المللی داشته باشد، اذعان کرد: اکنون نامه‌ای که آقای پزشکیان به بن سلمان پیش از سفر به آمریکا ارسال کرده، می‌تواند فرصت‌هایی را برای ما ایجاد کند، روابط عربستان و آمریکا به شدت قوی شده است و روابطی که سعودی‌ها با آمریکا دارند با قطر، عمان متفاوت است.

جایگاه عربستان در منطقه به اندازه‌ای است که می‌تواند مسیر گفت‌و‌گو و دیپلماسی را برای ایران باز کند. از این جهت اگرچه دولت آمریکا به شدت ضدایرانی است، اما ترامپ همچنان یک شخصیت تأثیرگذار در روند تحولات سیاسی و اقتصادی و سیاست خارجی آمریکا به شمار می‌آید و شاید بشود با ترامپ به شرایطی دست یابیم که کشور را از این وضعیت خارج کنیم و گفت‌و‌گو و مذاکره به یک توافق برسد.

این تحلیل‌گر ارشد در حوزه غرب آسیا درباره سناریو‌های پیش‌رو در خاورمیانه جدید تصریح کرد: ما در شرایط گذار در عرصه بین‌المللی قرار داریم و این شرایط نه در سطح منطقه بلکه در سطح جهان است و وضعیت امنیتی بسیار شدیدی وجود دارد. البته این فقط محدود به خاورمیانه نیست و در اروپا هم چنین شرایطی حکم فرما است. جنگ اوکراین به اروپایی‌ها ثابت کرد که برای خوداتکایی باید هزینه‌ها و بودجه‌های نظامی خود را افزایش دهند. به همین دلیل در کل جهان رقابت‌های تسلیحاتی گسترش یافته است، منطقه خاورمیانه هم منطقه‌ای پر تنش است به همین دلیل رقابت تسلیحاتی افزایش خواهد داشت.

وی خاطرنشان کرد: در شرایط موجود هر کشوری در منطقه ما در تلاش است که بازدارندگی خود را افزایش دهد و عربستان نیز از این قاعده جدا نیست و این کشور یکی از بزرگترین کشور‌های منطقه از لحاظ مساحت و جزو کشور‌های است که در مسیر رشد قرار گرفته و ظرفیت‌های سیاسی و امنیتی زیادی برای خودش متصور است؛ بنابراین تلاش می‌کنند با دستیابی به جنگنده‌های پیشرفته اف ۳۵ و راهبردی، جایگاه اصلی و سیاسی خود را ارتقا دهند و این هم می‌تواند فرصتی برای ایران باشد تا با خروج از این شرایط سیاسی به فکر ارتقا جایگاه اختصاصی خود باشد. این فرصت قطعاً با دیپلماسی و تلاش برای مذاکره به وجود خواهد آمد.