برج‌سازی و تراکم بالا، عامل اختلال در تنفس شهری تهران

صادق ضیائیان در همایش تغییر اقلیم و توسعه پایدار شهری که امروز در سازمان هواشناسی برگزار شد، افزود: شاخصی وجود دارد به نام شاخص «تهویه» که حاصلضرب ارتفاع لایه مرزی در میانگین سرعت باد است. این شاخص اقلیمی است و نشان می‌دهد هر شهر تا چه اندازه توان تهویه طبیعی و پاکسازی آلودگی را دارد. اگر میزان انتشار آلاینده‌ها بیش از ظرفیت تهویه باشد، شهر به آلودگی دچار می‌شود.

وی افزود: در جهان امروز، علیرغم تلاش برای حفظ مناطق روستایی، روند شهرنشینی به‌سرعت در حال افزایش است. اهمیت شهر‌ها جامعه جهانی را به این سمت کشانده است که توجه ویژه‌ای به تغییر اقلیم داشته باشد. بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور‌هایی مانند هند از شهر‌ها حاصل می‌شود. در سال ۲۰۱۱ بیش از ۳۷۰ میلیارد دلار خسارت ناشی از بحران‌های اقلیمی در جهان ثبت شده که ۸۰ درصد آن مربوط به آسیا بوده است. پیامد‌های اجتماعی این بحران‌ها عمدتاً بر اقشار آسیب‌پذیر اثر می‌گذارد.

ضیاییان در ادامه گفت: پدیده‌هایی همچون طوفان، سیلاب، کمبود آب، گرد و خاک، افزایش دما و شکل‌گیری جزایر گرمایی شهری از معضلات زیست شهری هستند که در دهه‌های اخیر شدت گرفته‌اند. ما فجایع زیادی را طی سال‌های گذشته داشته‌ایم که روز به روز در حال افزایش است. هم شهر‌ها باعث می‌شوند اثرات اقلیمی افزایش پیدا کند و هم اینکه تغییرات اقلیمی بر شهر‌ها و شهرنشینی اثر می‌گذارد. این تعامل دوطرفه میان اقلیم و شهر‌ها باعث شده که این موضوع بسیار اهمیت پیدا کند. حدود ۶۰ درصد از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را می‌توان با مدیریت صحیح شهری به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل کاهش داد.

وی با اشاره به تقسیم شهر‌ها از منظر اقلیمی به سه دسته شهر‌های غیرساحلی، شهر‌های کوهستانی و شهر‌های ساحلی گفت: در شهر‌های کوهستانی و ساحلی، تراکم بالای ساختمان‌ها و برج‌سازی می‌تواند موجب اختلال در گردش طبیعی باد و کاهش توان تهویه شود. انتشار بالای گاز‌های گلخانه‌ای در شهر‌ها بسیار حائز اهمیت است. در شهری مانند تهران، به‌دلیل ساخت‌وساز‌های انبوه و محصور شدن توسط کوه‌ها، جریان باد‌های طبیعی مختل شده و عملاً تنفس شهری از بین رفته است.

ضیاییان تصریح کرد:گزارش‌های بین المللی نشان می‌دهد که شهر‌های ایران از نظر سازگاری اقلیمی و مدیریت تهویه در وضعیت مطلوبی قرار ندارند. افزایش تراکم ساختمان‌ها، حذف درختان و رشد مصرف انرژی از عوامل اصلی شکل‌گیری جزایر گرمایی و کاهش کیفیت هوا در کشور هستند. اگر توسعه شهری بر اساس ظرفیت واقعی اقلیم طراحی نشود، نه‌تنها پایداری شهر‌ها به خطر می‌افتد بلکه مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی به‌شدت افزایش خواهد یافت. سیاستگذاران شهری با نگاه علمی و اقلیم‌محور، برنامه‌های توسعه پایدار را باید تدوین کنند و شاخص‌های اقلیمی مانند شاخص تهویه را در تصمیم‌گیری‌های شهری وارد سازند.

وی با اشاره به تعامل شهر با اقلیم گفت: عواملی نظیر آلودگی سطوح اسفالتی و انتشار گرمای اضافی از ساختمان‌ها و مشکلاتی از این دست را می‌توان اصلاح کرد. در نتیجه تغییر اقلیم هم شدت پدیده‌ها و هم فراوانی‌شان افزایش پیدا می‌کند. تغییر در سطح گذر آب، ظرفیت زهکشی خیابان‌ها و طراحی بام‌های سبز و سطوح نفوذپذیر از راهکار‌هایی هستند که می‌توانند به انعطاف‌پذیری اقلیمی شهر کمک کنند.

رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا ادامه داد: شهر‌های بزرگ ایران به‌ویژه در شمال غرب و مرکز کشور سهم بالایی در انتشار دی اکسید کربن دارند. پیامد‌های این وضعیت شامل افزایش مصرف سوخت، افزایش دما‌های حداقل شبانه، افزایش مصرف انرژی و تولید گاز‌های گلخانه‌ای و در نهایت تشدید ناپایداری محیطی است. یکی از نتایج این روند، افزایش انتقال آب بین حوضه‌ای و تبخیر بیشتر است که باعث مشکلات زیست‌محیطی و اقتصادی می‌شود. اثرات اقلیمی بر سکونت‌گاه‌های روستایی و مهاجرت خشکسالی و کم‌آبی در مناطق روستایی کشور منجر به مهاجرت‌های گسترده به شهر‌ها شده است. این مهاجرت‌ها اغلب موجب گسترش حاشیه‌نشینی، افزایش ناامنی اجتماعی و کاهش پایداری اقتصادی در شهر‌های بزرگ می‌شود.

وی افزود: همراه با رشد جمعیت شهری، فشار بر منابع آب و انرژی افزایش یافته و ظرفیت اقلیمی شهر‌ها به‌ویژه در زمینه تهویه و گردش هوای محلی کاهش پیدا کرده است. هر شهر دارای یک توان اقلیمی مشخص است. به‌عنوان مثال، جریان‌های باد محلی در تهران به تهویه طبیعی هوا کمک می‌کنند. اگر این ظرفیت طبیعی با ساخت‌وساز‌های غیر اصولی مختل شود، ممکن است منجر به بحران‌های شدید زیست‌محیطی شود. برای جلوگیری از این وضعیت، باید طرح‌های اصلاحی و برنامه‌های جامع در زمینه طراحی اقلیمی، مدیریت انرژی و توسعه پایدار اجرا شود.

ضیاییان در پایان گفت: منظور از انعطاف پذیری اقلیمی این است که متغیر‌های اقلیمی را در شهر‌ها لحاظ و سعی کنیم آن را اصلاح کنیم.