بحران هویت، آینده‌نگری و مشکلات سلامت روان از جمله دلایل افت تحصیلی است

علیرضا کاظمی در جلسه امروز سه‌شنبه (۱۵ مهرماه) صحن علنی مجلس شورای اسلامی در پاسخ به سوال محمدرضاصباغیان، نماینده مردم بافق در سخنانی درباره افت شدید نمرات دانش آموزان کشور در سال تحصیلی گذشته، با تاکید بر اینکه آموزش و پرورش امروز اولویت اول دولت چهاردهم است، گفت: این موضوع چالش مزمن نظام تعلیم و تربیت نظام جمهوری اسلامی ایران در تمام دوره‌ها بوده و همیشه دغدغه همه وزرای آموزش و پرورش و نمایندگان مجلس در تمام ادوار بوده است. البته افت و رشد کیفیت آموزش در مدارس کشور، معمولا تحت تاثیر سیاست‌های کلان و شرایط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در عرصه‌های مختلف بوده است.

وزیر آموزش و پروش با بررسی رشد علمی دانش آموزان از منظر آماری عنوان کرد: در این بخش ظهور و بروز استعداد‌های برتر دانش آموزان مطرح است که معمولا دانش آموزان با شرکت در المپیاد‌های علمی و کسب رتبه‌های برتر قابل ارزیابی است. همچنین بر اساس آمار، حضور دانش آموزان جمهوری اسلامی ایران در عرصه‌های بین المللی از رشد قابل توجهی برخوردار بوده و آمار مدال‌های کسب شده در سال ۲۰۲۳ به تعداد ۳۲ مدال بوده و در سال ۲۰۲۵ با ۱۱ مدال طلا، ۱۹ نقره و ۱۰ مدال برنز به ۴۰ مدال رسیده که شاهد ۲۰ پله صعود در جایگاه جهانی هستیم که این موضوع مورد تمجید مقام معظم رهبری نیز قرار گرفت.

وی درباره آموزش عمومی در کشور نیز گفت: اگر بر اساس میانگین نمرات آزمون‌های نهایی یا کل یک دوره تحصیلی و طبق جدول ۲۰ برنامه هفتم این موضوع را مورد ارزیابی قرار دهیم، آمار‌ها حاکی از این است که میانگین نمرات نهایی سال دوازدهم در سال۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ به میزان ۵۸ درصد افزایش داشته است.

کاظمی تاکید کرد: به این دلیل به نمرات سال ۱۴۰۳ اشاره کردم که سوال نماینده محترم مجلس در مهرماه ۱۴۰۳ یعنی یک ماه پس از انتصاب بنده در مسوولیت وزارت آموزش و پرورش مطرح شده است. همچنین متوسط میانگین نمرات پایه نظری در سال ۱۴۰۴ نسبت به سال ۱۴۰۳، حدود ۶ دهم درصد افزایش داشته است و معدل دوره دوم نظری در سال ۱۴۰۴ نسبت به سال ۱۴۰۳ که تکلیف جدول ۲۰ ماده ۸۸ قانون برنامه هفتم بوده است از ۱۴.۷۵ به ۱۵.۳۲ ارتقاء داشته است.

وزیر آموزش و پروش اضافه کرد: همچنین در امتحانات نهایی پایه دوازدهم بنا به دلایل متعدد از جمله تعطیلی‌های ناخواسته به خاطر ناترازی انرژی و آلودگی هوا، در عملکرد دانش‌آموزان تاثیر بسیار زیادی گذاشت و باعث افت تحصیلی به میزان ۴۳ صدم درصد در سال ۱۴۰۴ شد.

عوامل ساختاری و سیاست‌گذاری‌های کلان کشور از دلایل افت تحصیلی است

کاظمی در بخش دوم سخنان خود درباره دلایل افت تحصیلی دانش‌آموران گفت: افت تحصیلی فرآیندی زمان‌بر است و نمی‌توان انتظار داشت تنها در یک سال تغییرات قابل ملاحظه‌ای در آن ایجاد شود بلکه ریشه‌های این پدیده را می‌توان در چهار لایه مورد بررسی قرار داد.

وی با اشاره به عوامل ساختاری و سیاست‌گذاری‌های کلان کشور توضیح داد: یکی از مهم‌ترین دلایل افت تحصیلی، شکاف میان برنامه درسی با نیاز‌های زمانه است. برنامه درسی کنونی مبتنی بر محفوظات بوده و از نیاز‌های واقعی بازار کار و مهارت‌های زندگی در قرن ۲۱ فاصله دارد. این امر موجب کاهش انگیزه درونی دانش‌آموزان می‌شود.

در بسیاری از مناطق محروم، حاشیه‌ای و کم‌برخوردار، هنوز پوشش پیش‌دبستانی وجود ندارد

وزیرآموزش و پرورش با اشاره به حجم بالای کتاب‌های درسی، فشار زمانی، تمرکز بیش از حد بر ارزیابی‌های کمی و سایه سنگین کنکور در دوره دوم متوسطه، گفت: همچنین پوشش کم تربیت و آموزش دوران کودکی و پیش‌دبستانی باعث می‌شود زیربنای علمی دانش‌آموزان از همان ابتدا ضعیف شکل گیرد. تقریبا در بسیاری از مناطق محروم، حاشیه‌ای و کم‌برخوردار، هنوز پوشش پیش‌دبستانی وجود ندارد.

کاظمی اضافه کرد: در کنار این موارد، تعطیلی ۲۴ روزه مدارس در سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ یعنی معادل یک ماه کامل به دلیل آلودگی هوا و ناترازی انرژی که خارج از اختیارات وزارت آموزش و پرورش بوده، بر کیفیت آموزش تأثیر گذاشته است. همچنین، برگزاری آزمون سراسری در دو نوبت که نوبت اول آن در اردیبهشت‌ماه برگزار شد، باعث شد دانش‌آموزان پایه دوازدهم تمرکز کافی بر مفاهیم کتاب‌های درسی نداشته باشند.

عوامل آموزشی و مدرسه‌ای بیشترین نقش را در افت تحصیلی دارد

وی درباره عوامل آموزشی و مدرسه‌ای، گفت: این بخش بیشترین نقش تعیین‌کننده را در افت تحصیلی دارد. فقر امکانات و تجهیزات در بسیاری از مدارس به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای و محروم را داریم که از آزمایشگاه، کارگاه، کتابخانه‌های غنی و فناوری‌های روز بی‌بهره هستند.

وزیرآموزش و پرورش اظهار کرد: تراکم بالای دانش‌آموزان در کلاس‌های درس، روش‌های تدریس منسوخ، ضعف در جذب و نگهداری معلمان با انگیزه و کمبود منابع مالی و انسانی نیز از دیگر عوامل‌اند. در ۱۰ سال گذشته تقریبا بودجه آموزش‌وپرورش ثابت بوده و سهم آموزش و پرورش از تولید ناخالص داخلی تنها ۲.۹۳ درصد بوده در حالی که میانگین جهانی بین ۴ تا ۵ درصد است.

بحران هویت و آینده‌نگری و مشکلات سلامت روان از جمله دلایل افت تحصیلی است

کاظمی با بیان اینکه از سال ۱۳۸۸ تاکنون بیش از ۲۰۰ هزار نفر از طریق روش‌های مختلف، خارج از آزمون استخدامی یا دانشگاه فرهنگیان، وارد بدنه آموزش‌وپرورش شده‌اند، تصریح کرد: همچنین دیگر عامل در این موضوع، عوامل فردی و روان‌شناختی است، چرا که بخشی از افت تحصیلی به مسائل فردی و روان‌شناختی دانش‌آموزان بازمی‌گردد؛ از جمله بحران هویت و آینده‌نگری، مشکلات سلامت روان و ضعف در مهارت‌های فراشناختی از این جمله است.

وی با اشاره به عوامل خانوادگی و اجتماعی، گفت: شرایط کلان اقتصادی و اجتماعی کشور، فقر اقتصادی، بیکاری فارغ‌التحصیلان، کاهش انگیزه تحصیلی در میان دانش‌آموزان، افت سرمایه فرهنگی خانواده‌ها و آسیب‌های ناشی از فضای مجازی و مسائل اجتماعی از جمله عواملی هستند که در افت تحصیلی تأثیرگذارند.

وزیرآموزش و پرورش با تشریح برنامه‌های آموزش‌وپرورش برای ارتقای کیفیت آموزشی، گفت: موضوع کیفیت یک فرآیند است که در طول سال‌ها رقم می‌خورد، نه در مدت کوتاه یک سال یا چند ماه که فردی مسئولیت وزارت را برعهده دارد.

تحول بنیادین در نظام تعلیم‌وتربیت نیازمند حمایت همه‌جانبه است

کاظمی با بیان اینکه برنامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت برای ارتقای کیفیت صورت گرفته است، گفت: در نگاه بلندمدت، مهم‌ترین و محوری‌ترین برنامه وزرات آموزش و پرورش، تحول در برنامه درسی است. برآورد ما نشان می‌دهد که این تحول حداقل ۷ سال طول می‌کشد تا محتوای کتاب‌های درسی و برنامه‌های آموزشی به‌صورت پایه به پایه تغییر کند. در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، توانسته‌ایم برنامه درسی و کتاب‌های پایه اول ابتدایی را تدوین کرده و به‌صورت آزمایشی در ۸ مدرسه کشور اجرا کنیم. این طرح طی سه سال آینده در تمام مدارس کشور اجرا خواهد شد.

وی درباره اصلاح ساختار نظام آموزشی کشور، افزود: تحول بنیادین در نظام تعلیم‌وتربیت نیازمند حمایت همه‌جانبه به‌ویژه از سوی نمایندگان مجلس است. ساختار غلط فعلی موجب شده امروز با انبوهی از فارغ‌التحصیلان بیمار کم‌سواد مواجه باشیم. ازاین‌رو، نیازمند ساختاری یکپارچه و استعدادیاب متناسب با نیاز‌های جامعه هستیم.

آموزش‌وپرورش امروز اولویت اول دولت جمهوری اسلامی ایران است

وزیرآموزش و پرورش در تشریح اقدامات کوتاه‌مدت وزارت آموزش و پرورش، یادآور شد: آموزش‌وپرورش امروز اولویت اول دولت جمهوری اسلامی ایران است. اقدامات ما در دو محور دنبال می‌شود؛ اولین محور توسعه عدالت آموزشی و محرومیت‌زدایی از فضا‌های آموزشی است. در این زمینه بیش از ۷۷۰۰ پروژه در دستور کار قرار گرفته و ۲۴۰۰ پروژه در طول یک سال گذشته آماده افتتاح شده است. همچنین، استانداردسازی تجهیزات مدارس در دستور کار قرار دارد.

کاظمی با اشاره به مولفه ارتقای کیفیت آموزشی که معلمان و مدیران مدارس دو عنصر کلیدی هستند، افزود: ما برای اولین بار آموزش و توانمندسازی معلمان را علاوه بر حوزه‌های تخصصی، در حوزه توانمندسازی عمومی یعنی توانمندسازی معلمی و آشنایی با روش‌های نوین و فعال تدریس را در دستور قرار داده تاکنون بیش از ۸۰ درصد معلمان تحت آموزش قرار گرفته‌اند. همچنین، طرح آموزش معلمان با بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای بیش از ۲ میلیون دانش‌آموز و یک میلیون معلم در تابستان اجرا شده است.

وی اضافه کرد: تمام معلمان کشور در یک شبکه اجتماعی یادگیری به هم متصل شده‌اند تا فرآیند یادگیری از «هم‌آموزی» به «باهم‌آموزی» و «تجربه‌گردانی» تبدیل شود که از محور‌های مهم ارتقای کیفیت تعلیم‌وتربیت است.

وزیر آموزش و پرورش گفت: امروز استانداردسازی فضا‌های آموزشی و مدارس کشور با فناوری‌های جدید نیز در دستور کار وزارت آموزش‌وپرورش است. سامانه مربوط به این حوزه طراحی و آماده‌سازی شده و بنا داریم با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی، بنگاه‌های اقتصادی و مسئولیت‌های اجتماعی، این طرح را اجرایی کنیم.