هشدار یک اقتصاددان نسبت به آسیب‌پذیری بیشتر اقتصاد ایران با مکانیسم ماشه

از زمانی که احتمال اجرا شدن مکانیسم ماشه مطرح شده، بحث حول اثرات این اقدام گرم شده است. هر چند پس از جلسه قاهره میان وزیر امور خارجه و دبیر سازمان انرژی اتمی، به نظر می‌رسد احتمال تعویق اجرای این مکانیسم از سوی سه کشور اروپایی بیش از گذشته افزایش یافته و احتمال این وجود دارد که با افزایش همکاری میان طرفین شدت تحریم‌ها از میزان فعلی بیشتر نشود.

در حالی که بخش بزرگی از کارشناسان و منتقدان اقتصادی فکر می‌کنند اجرای مکانیسم ماشه به دشوارتر شدن شرایط کشور منجر می‌شود، در مورد شدت این فشار‌ها هنوز توافقی میان صاحب نظران شکل نگرفته است. اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی مخاطرات اقتصادی فعال سازی ماشه را «نه چندان قابل توجه و قابل مدیریت» ارزیابی کرده است، زیرا تحریم‌های شورای امنیت برخلاف تحریم‌های ثانویه ایالات متحده، اشاعه محور الست و تنها بر محدود سازی برنامه‌های هسته‌ای و موشکی متمرکز است. نکته قابل اهمیت این است که فعال‌سازی ماشه رژیم تحریمی شدیدتری نسبت به فشار‌های کنونی ایجاد نمی‌کند.

آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصاد کلان، با اشاره به اقدامات اروپا برای اجرای مکانیسم ماشه گفت: فکر نمی‌کنم اروپایی‌ها در نهایت از خیر اجرای مکانیسم ماشه بگذارند. حالا ممکن است اجرای آن را برای مدتی تعلیق کنند ولی اگر به چیز‌هایی که می‌گویند دست نیابند، باز هم از این تهدید استفاده خواهند کرد. این در حالی است که ایران برگ برنده چندانی برای فشار به طرف مقابل از طریق فشار متقابل را ندارد.

او با یادآوری اینکه اگر اروپا از فرصت باقیمانده برای اجرای مکانیسم ماشه استفاده کند، دیگر فرصتی برای فشار به کشور نخواهد داشت و افزود: اگر ایران در مقابل بازگشت مکانیسم ماشه منفعل باشد و کار جدی نکند، در اینکه شرایط دشوارتر می‌شود نباید تردید کنیم. امیدوارم در فرصت اندک باقیمانده مسئولان مربوطه همت کنند و به نحوی این تنش فعلی را مدیریت کنند، زیرا با لجبازی در نهایت این ایران است که آسیب بیشتری می‌بیند. البته به نظر می‌رسد در این مدت دستگاه دیپلماسی تلاش‌هایی داشته و ممکن است فعلا اجرای مکانیسم ماشه به تعویق افتد.

از نظر این تحلیل گر اقتصادی تشدید تنش‌ها از طریق اقدامات ایران نهایتا به زیان اقتصاد ایران تمام خواهد شد.

بغزیان در مورد چشم انداز کشور گفت: من فکر نمی‌کنم در شرایطی که جنگی به راه افتاده یا خطر جنگ بسیار نزدیک است، بتوان به سمت توسعه رفت. چنین چیزی را من در هیچ جای تاریخ ندیدم و فکر هم نمی‌کنم این آرزو عملی باشد. در نتیجه بحرانهایی، چون جنگ یا تحریم در نهایت موجب از دست رفتن فرصت‌های توسعه برای ایران خواهد شد. پیش از این باید کشور از نظر اقتصادی مقاوم می‌شد، اما فرصت مقاوم سازی از دست رفته است.

استاد دانشگاه تهران اجرای مکانیسم ماشه را گامی در مسیر سخت‌تر شدن حلقه محاصره تحریم‌ها دانست و ادامه داد: وقتی شدت انزوای اقتصاد بیشتر می‌شود، ابتکار عمل را از دست می‌دهیم یعنی در آن وضعیت این شرکای ما هستند که نقشی تعیین کننده دارند و به اصطلاح ما مجبوریم به ساز آنها برقصیم؛ بنابراین اجرای مکانیسم ماشه به سود کشور نیست و به فشار‌های موجود خواهد افزود و باید امیدوار باشیم از امروز قول و قراری با شرکای اصلی ما مانند ترکیه، هند، روسیه و چین گذاشته باشند که اگر ماشه اجرا شد، بتوانیم تحریم‌ها را دور بزنیم.

وی سه سناریو برای آینده کشور در نظر گرفت، یکی اجرای فوری مکانیسم ماشه تا آبان ماه، دیگری رفع مساله و کنار گذاشتن آن و دیگری تعلیق ماشه برای چند ماه است.

بغزیان توضیح داد: به نظر می‌رسد که تعلیق چند ماه اکنون محتمل‌تر از گزینه‌های دیگر باشد. نامحتمل‌ترین گزینه هم کنار گذاشتن مکانیسم ماشه است، زیرا به نظر می‌رسد مهمترین اهرم فشار در دست سه کشور اروپایی همین گزینه است که از آن هم صرف نظر نخواهند کرد. این در حالی است که برای اقتصاد ایران حتی اجرا نشدن مکانیسم ماشه هم به معنای خروج از انزوا نخواهد بود، زیرا تحریم‌های آمریکا پا برجا هستند.

«ماشه» فشار‌ها را تشدید می‌کند

این استاد اقتصاد دانشگاه تهران با رد دیدگاه‌هایی که اجرای مکانیسم ماشه را اتفاق مخاطره برانگیزی نمی‌دانند تصریح کرد: مکانیسم ماشه حتما شرایط اقتصاد کشور رادشوارتر می‌کند. اقتصاد ایران مانند شهری است که سیلی یک بار به زیرساخت‌هایش آسیب زده و حالا در آستانه سیل دوم عده‌ای می‌گویند غصه نخورید، این بار هم مانند دفعه قبل مظکلات حل می‌شود. امروز کشور به مراتب بیش از زمانی که ایالات متحده از برجام خارج شده آسیب پذیر است.

وی درباره اظهارات وزیر خارجه گفت: آقای عراقچی در مقام وزیر خارجه باید این حرف‌ها را بزند و از کیان و توان دولت دفاع کند ولی اجرای ماشه به معنای جهانی شدن نظام تحریم علیه ایران است و تمام اعضای سازمان ملل موظف به تبعیت از آن هستند. ماشه به معنای همراهی ۱۳۰ کشور با ایالات متحده خواهد و هزینه دور زدن تحریم‌ها و تجارت خارجی را بیشتر می‌کند.

او از مقامات و تصمیم‌گیران کشور خواست که برای هرکدام از سناریو‌های احتمالی که ممکن است از سوی غرب اجرا شود، راه‌هایی را در نظر داشته باشند.

بغزیان درباره اثرات ملموس و مستقیم اجرای ماشه گفت: در گام نخست درآمد ارزی کاهش می‌یابد و همین موجب می‌شود که ارز براساس اولویت‌ها و نیاز‌های کشور تخصیص یابد. به این ترتیب تورم بالا می‌رود و همزمان با آن، نرخ کسری بودجه هم رشد می‌کند. همزمان دولت ناچار می‌شود برای کنترل نارضایتی‌ها و ناآرامی‌ها سیاست‌های حمایتی اجرا کند که، چون درآمد کافی ندارد دوباره به افزایش کسری منجر می‌شود.

از نظر این تحلیل‌گر اقتصادی در گام‌های بعدی بخش خصوصی به حاشیه رانده می‌شوند و دولت ناچار می‌شود جور سرمایه‌گذاری آنها را هم بکشد که باز هم کسری بودجه را بالا می‌برد.

وی ادامه داد: برای کنترل کسری هم، چون امکان کاهش هزینه یا افزایش درآمد‌ها نیست مجبور به افزایش نرخ ارز یا نرخ رشد نقدینگی می‌شوند که این نیز به تورم بیشتر منجر می‌شود. به این اعتبار اجرای مکانیسم ماشه کشور در یک سیکل به مراتب ویران‌گر‌تر تورمی خواهد برد که به سرعت می‌تواند رشد اقتصادی را منفی کند و نرخ ارز را به بالاترین قیمت‌ها برساند. ماحصل این روند چنانکه در سال‌های گذشته هم تجربه کردیم افزایش فقر و نابرابری‌های اجتماعی است.