رویکرد دولت فعلی به‌شدت مردم‌گرا است / مسعود پزشکیان وارث خط فکری شهید باکری است

ابراهیم فیاض در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما، با اشاره به عملکرد دولت چهاردهم، اظهار کرد: دولت پزشکیان یک نکته بسیار مهم دارد و آن اینکه رویکردی به‌شدت مردم‌گرا دارد. من شخصاً ایشان را وارث مکتب شهید باکری و باکری‌ها می‌دانم؛ چراکه سال‌ها با هم هم‌دم و همراه بوده‌ایم و از نزدیک می‌دانم که شیوه مدیریتی او ادامه همان خط فکری و مدیریتی شهید باکری است. این خط فکری و روحیه‌ای که از شهید باکری‌ها تا رشادت‌های نسل بعد امتداد پیدا کرده است، امروز در سبک و منش مدیریتی پزشکیان نیز دیده می‌شود. پزشکیان با همان ظاهر ساده و بی‌تکلف شناخته می‌شود و من از نظر طیف فکری او را در زمره «چپ سنتی» طبقه‌بندی می‌کنم؛ همان‌طور که پیش‌تر هم گفته‌ام، دولت او ادامه همان خط مشی دولت مهندس میرحسین موسوی در دهه ۶۰ است.

رویکرد عملی و بدون هیاهوی پزشکیان در سفر‌های استانی

وی با بیان اینکه پزشکیان رویکردی مردمی دارد، اما به‌طور آگاهانه بسیاری از مظاهر تبلیغاتی را کنار گذاشته است، عنوان کرد: او حتی اجازه نمی‌دهد مردم برای استقبال، مسیر حرکتش را پر کنند یا تبلیغات گسترده‌ای برایش ترتیب دهند. مراسمی مانند آمدن هواپیما، تجمعات خیابانی یا حضور نمادین در استادیوم‌ها را حذف کرد. ترجیح او این است که بدون هیاهو و دور از نمایش‌های رسانه‌ای، وارد استان‌ها شود و تنها با چند گروه مشخص، دانشگاهیان، حوزوی‌ها، امامان جمعه و نیرو‌های کارشناسی جلسات دقیق و کاربردی برگزار کند. در همین چارچوب نیز به هر استانی نرفته است، تنها به استان‌هایی سفر کرده که کار مشخصی در آنها قابل پیشبرد بوده و می‌شد نتیجه‌ای عملی به دست آورد.

تمرکز پزشکیان بر اقدامات عملی و مردمی، نه سفر‌های نمایشی

این جامعه‌شناس سیاسی افزود: باید توجه کرد که پزشکیان از اساس «مردمی» را به معنای واقعی کلمه اجرا می‌کند. من تا امروز چنین تئوری دقیق و خالصی از مردمی‌بودن در میان مسئولان ندیده‌ام. دولت او به تمام معنا مردمی است؛ یعنی هر چیزی که خارج از محور مردم باشد، کنار گذاشته می‌شود.

مراقبت از خطر «عرفی‌شدن» در مردمی‌بودن

فیاض خاطرنشان کرد: بااین‌حال، یک نقطه بحرانی وجود دارد که پزشکیان باید مراقب آن باشد، اینکه این مردمی‌بودن به «عرفی‌شدن» تقلیل پیدا نکند. این موضوع بسیار مهم است؛ زیرا عرفی‌شدن و حرکت صرفاً براساس ذائقه عمومی، می‌تواند دولت را با مبانی دینی دچار چالش کند. در نگاه پزشکیان، مردمی‌بودن یعنی دولت نباید وارد هیچ مسیری شود که زندگی روزمره، دین، معیشت و عقل معاش مردم را مختل کند. دولت باید جاده را برای مردم صاف کند تا زندگی‌شان جلو برود. هر اقدامی که زندگی مردم را مختل کند، نه با مبانی اسلامی سازگار است، نه ایرانی، نه شرعی. این همان مفهومی است که ما در فقه و کلام اسلامی، به‌ویژه در سنت شیعی، از آن به «حفظ نظام اجتماعی» تعبیر می‌کنیم. حفظ نظام اجتماعی، بنیادی‌ترین اصل دین، فقه و کلام شیعه است. مبنای امامت در اندیشه شیعی نیز دقیقاً بر همین اصل استوار است، اینکه زندگی و نظم اجتماعی مردم نباید به هیچ وجه مختل شود.

عدالت و ارتقای نظام اجتماعی

این پژوهش‌گر حوزه جامعه‌شناسی و استاد گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه در «اذن دخول» مفاتیح‌الجنان، امامت به‌طور کامل برجسته شده و نقش آن در حفظ نظام اجتماعی به‌روشنی بیان شده است، تاکید کرد: در همان متن اشاره می‌شود که پادشاهان و حاکمان وظیفه دارند نظام اجتماعی را حفظ کنند و این دقیقاً همان کاری است که پزشکیان نیز باید انجام دهد. این نگاه، کاملاً از همان مبانی امامت و اندیشه شیعی ناشی می‌شود. بر همین اساس است که عدالت جایگاه اصلی پیدا می‌کند. چون کارکرد عدالت، حفظ نظام اجتماعی است. زندگی مردم باید به‌جریان بیفتد، در واقع هرکجا فساد و ظلم رخ می‌دهد، یعنی نظام اجتماعی مختل شده است. پزشکیان به‌عنوان یک «چپ اصیل و سنتی» که ریشه در دهه ۶۰ دارد و در عین حال متعلق به قرن بیستم و پس از ۱۴۰۰ است، همین رویکرد را دنبال می‌کند. در این چارچوب، مردمی بودن یعنی عدالت، یعنی تأمین همان نظم اجتماعی که دین، فقه و کلام شیعی بر آن اصرار دارد. یکی از مهم‌ترین مقولات «عدالت آموزشی» است؛ مقوله‌ای که می‌تواند جامعه را به‌شدت ارتقا دهد. امروز بزرگ‌ترین ظلم در نظام آموزشی ما این است که دانش‌آموزان تا پایان دوره دبیرستان باید آموزش عمومی بخوانند؛ درحالی‌که کاملاً بی‌ربط است. هر دانش‌آموز باید از مقطعی مشخص وارد مسیر تخصصی شود.

عدالت آموزشی؛ تخصصی شدن مسیر تحصیلی

فیاض افزود: به نظر من، فردی که می‌خواهد پزشک شود، باید از همان دوران دبستان و سپس در دوره متوسطه وارد آموزش‌های مرتبط شود. کسی که می‌خواهد در ریاضی، شیمی، فیزیک، علوم انسانی یا حقوق ادامه دهد نیز باید از همان دبیرستان، به صورت تخصصی مسیرش را آغاز کند. عدالت آموزشی یعنی همین. هر چیز در جای خودش قرار بگیرد که در این صورت خود به خود کنکور و مافیای کنکور برداشته می‌شود و پیشنهادم به دکترپزشکیان همین است. من بار‌ها گفته‌ام، اما کسی گوش نمی‌کند که بزرگ‌ترین رضایت و عقلانیت آموزشی آن است که فرد از همان ابتدا در مسیر تخصصی‌اش قرار بگیرد، نه اینکه به‌صورت تصادفی در کنکور وارد رشته‌ای شود که شاید هیچ ارتباطی با علایقش ندارد. امروز بسیاری از دانش‌آموزان رشته فنی را رها می‌کنند، انصراف می‌دهند یا حتی کسانی که المپیادی بودند کارگری می‌کنند، چون مسیر آموزشی‌شان از ابتدا درست هدایت نشده است.

مهارت‌آموزی، کلید موفقیت نظام آموزش

وی با بیان اینکه پزشکیان باید به‌طور جدی به «نظام عدالت آموزشی» بپردازد، اظهار کرد: اگر این نظام عدالت آموزشی با مهارت‌آموزی اصلاح نشود، هرقدر هم مدرسه بسازیم، «روی هوا» ست. یعنی هیچ‌کدام از این ساخت‌وساز‌ها به نتیجه نمی‌رسد. تا زمانی که دبیرستان تخصصی نشود و مسیر تحصیلی از ابتدا درست طراحی نگردد، هیچ توسعه‌ای در آموزش پایدار نخواهد بود. اگر این مسیر اجرا نشود، نتیجه همان خواهد بود که امروز می‌بینیم. چند نخبه محدود در حوزه‌هایی مثل رادیو، هنر یا علوم خاص موفق می‌شوند، اما میانگین کیفیت آموزشی دانش‌آموزان فاجعه‌بار است. این به‌خاطر آن است که هدایت تحصیلی و ساختار دبیرستان به‌درستی اجرا نشده است.

عدالت بهداشتی؛ ضرورت اصلاح ساختار بیمارستان‌های دولتی

این جامعه‌شناس سیاسی با بیان اینکه بعد از عدالت آموزشی، مسئله مهم دیگر «عدالت بهداشتی» است، گفت: دکتر پزشکیان دقیقاً باید در این حوزه کار اساسی انجام دهد. امروز یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما وضعیت بیمارستان‌های دولتی است. من خودم دو سه بار بستری شده‌ام و از نزدیک دیده‌ام که چه می‌گذرد. پرستاران دو شبانه روز کار می‌کنند. پزشکانی که باید هر صبح در بخش حاضر باشند، یک روز درمیان می‌آید. یا حتی سه روز یک‌بار می‌آیند. این فقط مشکل مردم نیست؛ خود پزشکان هم گرفتار همین ساختار معیوب‌اند.

وی اضافه کرد: مسئله این نیست که باید بیمارستان خصوصی را تعطیل کرد، خصوصی باید باشد و کار خودش را انجام دهد. مشکل اینجاست که دولت نباید آن‌قدر ضعیف شود که بخش خصوصی به مافیا تبدیل شود. الان همان مافیای پزشکی، بخشی از سهام‌داران بیمارستان‌های خصوصی‌اند و برخی از مدیران و مسئولان وزارت بهداشت هم در همان حلقه هستند. طبیعی است که وقتی ساختار چنین باشد، بیمارستان دولتی عمداً ضعیف نگه داشته می‌شود تا خصوصی‌ها رونق بگیرند.

فیاض با تاکید بر اینکه سومین مورد از عدالت «عدالت قضایی» است که مصیبتی شده است، اظهار کرد: اگر وکیل داشته باشی کارت پیش می‌رود؛ اگر نداشته باشی، در سیستم می‌مانی. بار‌ها دیده‌ام که کسانی پول داشتند در قوه قضائیه موفق شدند، اما کسانی که نداشتند زمین‌گیر شدند. این خیلی وحشتناک است. خودم در یک پرونده ملکی، وقتی برای تخلیه خانه و بردن کتاب‌هایم به دادگاه رفتم، دقیقاً دیدم که چگونه بازی‌ها شروع می‌شود و پرونده از این اتاق به آن اتاق پاس داده می‌شود. آنجا بود که فهمیدم ریشه مشکلات کجاست و چرا اصلاح ساختار ضروری است. حتی یک پزشک ۹۰ ساله را دیدم که قربانی کلاه‌برداری شده بود، ملکی را که دو میلیارد خریداری کرده بود، چندین بار به چند نفر مختلف به ۲۰ تا ۳۰ میلیارد فروختند.

چالش پزشکیان؛ تعامل با راست سنتی و عقلانیت صنعتی

پژوهش‌گر حوزه جامعه‌شناسی و استاد گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه یکی دیگر از چالش‌های مهم، تعامل دولت با «راست سنتی» است، خاطرنشان کرد: این طیف همیشه با عدالت درگیر است و اقتصاد کشور را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. به‌عنوان مثال، بیشترین برخورد با چپ سنتی را در دولت دوم احمدی‌نژاد می‌توان دید به این معنا که در دوره دوم، او آدم دیگری شد. او و دکتر پزشکیان هر دو کاپشنی هستند و کت و شلواری نیستند. وضعیت بازار تحت سلطه راست سنتی به گونه‌ای است که اگر پزشکیان بخواهد اصلاحاتی ایجاد کند، باید با آن مقابله کند یا راهی برای ایجاد بازار عقلانی و صنعتی پیدا کند.

وی افزود: در حال حاضر، عقلانیت تجاری در کشور غالب است، اما عقلانیت صنعتی وجود ندارد. سال‌ها بورژوازی تجاری و راست سنتی مانع از شکل‌گیری تولید صنعتی در ایران شده‌اند و کشور بیشتر، تجاری باقی مانده است. نمونه‌های بارز آن، واردات برنج خارجی و نوسانات شدید قیمت تخم‌مرغ و مرغ است؛ مواد غذایی که بخش عمده‌ای از سبد خانوار را تشکیل می‌دهند. در حالی که کشور پتانسیل کشاورزی بسیار بالایی دارد، حتی در مناطق کویری، اما تولید صنعتی در کشاورزی شکل نگرفته است. به عنوان مثال ترکیه که دو سوم آن کوه و فقط یک سوم قابل کشت است، توانسته بخش قابل‌توجهی از محصولات کشاورزی خود را به روسیه و سایر بازار‌ها صادر کند. بورژوازی تجاری مانع از شکل‌گیری بورژوازی صنعتی می‌شود. این طیف، رانت‌خوار و دنبال اشرافیت است و بنابراین یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی آقای پزشکیان، مقابله با همین ساختار راست سنتی و بورژوازی تجاری است که مانع تحقق عدالت اقتصادی و صنعتی در کشور می‌شوند.