همکاری با آژانس کلید برون‌رفت از بحران فعلی است

ابوالقاسم دلفی، در ارزیابی‌اش از اظهارات اخیر و همزمان وزیر امور خارجه کشورمان و رافائل گروسی در خصوص پرونده هسته‌ای ایران تشریح کرد: اظهارات آقای عراقچی در واقع پاسخی است به تحولات اخیر در پرونده موسوم به «مکانیزم ماشه»؛ سازوکاری که اروپایی‌ها با تکیه بر تفسیر خود آن را فعال کردند. آقای عراقچی به توافق قاهره اشاره کرده که در آن تصریح شده بود، در صورت هرگونه اقدام غربی‌ها علیه منافع جمهوری اسلامی، ایران نیز واکنشی متناسب نشان خواهد داد و توافق از حالت اجرایی خارج می‌شود.

به گفته دلفی، اکنون نیز با فعال‌شدن مکانیزم ماشه، طبیعی است که کشور با پیامد‌های آن مواجه شود؛ روندی که به نظر می‌رسد از سوی برخی همسایگان ایران آغاز شده و به تدریج به سایر کشور‌ها نیز گسترش خواهد یافت؛ لذا اگر تدبیری اندیشیده نشود، تبعات این روند سنگین‌تر خواهد شد.

این دیپلمات پیشین کشورمان همچنین با تأکید بر اینکه ریشه مشکل در نحوه همکاری و تعامل ما با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، افزود: ما توافقنامه قاهره را امضا کردیم، اما متأسفانه هیچ‌گاه به‌صورت واقعی اجرایی نشد. در حالی که این توافق می‌توانست مبنایی برای کاهش فشار‌ها و جلوگیری از فعال شدن مکانیزم ماشه باشد.

به گفته او، طبق مفاد توافق قاهره قرار بود بازرسان آژانس از سایت‌های غیرآسیب‌دیده، مانند مرکز تحقیقاتی تهران یا نیروگاه بوشهر، بازدید کنند و در مقابل، ایران درباره سایت‌هایی که در جریان تجاوزات آمریکا و اسرائیل آسیب دیده بودند، گزارش داخلی خود را ارائه دهد. اما هیچ نشانه‌ای از اجرای این تعهدات دیده نشد و مسئولان سازمان انرژی اتمی یا وزارت خارجه نیز گزارشی در این باره منتشر نکردند.

دلفی با اشاره به فاصله زمانی کوتاه میان امضای توافق قاهره و آغاز فرایند مکانیزم ماشه گفت: اگر در همان بازه زمانی ده روزه، مقدمات اجرای توافق فراهم می‌شد، شاید فضای سیاسی کشور‌های اروپایی تغییر می‌کرد. اروپایی‌ها سه مطالبه اصلی داشتند که دو مورد آن مستقیماً به همکاری ما با آژانس مربوط می‌شد؛ نخست، آغاز همکاری‌های فنی و دوم، تعیین تکلیف ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی. اگر این دو گام عملی می‌شد، می‌توانستیم شرایط را به نفع خود تغییر دهیم.

وی همچنین با یادآوری تجربه مذاکرات گذشته با آمریکا افزود: در شرایطی که ما در آستانه دور ششم مذاکرات بودیم و قرار بود هیئت ایرانی برای ادامه گفت‌و‌گو‌ها به عمان برود،  حمله اسرائیل به ایران باعث شد مذاکرات متوقف شود. این تصمیم در حالی اتخاذ شد که هنوز آمریکا وارد درگیری مستقیم نشده بود. شاید اگر با درایت بیشتری عمل می‌کردیم، آن جنگ ۱۲ روزه کوتاه‌تر می‌شد و خسارت کمتری می‌دیدیم. این تجربه نشان داد تصمیم‌گیری در لحظه‌های حساس چقدر تعیین‌کننده است.

سفیر اسبق کشورمان در پاریس شرایط کنونی را مشابه همان مقطع دانست و خاطرنشان کرد: امروز هم مکانیزم ماشه فعال شده و اگرچه روسیه و چین آن را غیرقانونی می‌دانند و از ما حمایت می‌کنند، اما این حمایت‌ها در حدی نیست که بتواند صحنه بین‌المللی را تغییر دهد. دبیرخانه سازمان ملل رسماً به کشور‌ها اعلام کرده که تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران باید اجرا شود و تاکنون هیچ کشوری جز روسیه و چین مخالفت علنی با آن نکرده است.

وی همچنین تصریح کرد: تنها راه کاهش تنش و خروج از وضعیت فعلی، بازتعریف نحوه همکاری با آژانس است. لغو کامل توافق قاهره اقدامی بود که می‌توانست با تدبیر و بررسی بیشتری انجام شود. اگر به جای نفی آن، شکل اصلاح‌شده‌ای از آن را اجرا می‌کردیم، شاید امروز با شرایط متفاوتی روبه‌رو  بودیم.

دلفی در ادامه سخنان خود افزود: ما می‌توانستیم اجرای توافق قاهره را به شرایطی موکول کنیم که آن شرایط بتواند سطح تنش میان ایران و اروپا را کاهش دهد. اروپایی‌ها، با وجود فعال شدن مکانیزم ماشه، همچنان بر تداوم دیپلماسی تأکید داشتند؛ چه از سوی خانم کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، چه دولت فرانسه و چه انگلیس. همه آنها اعلام کردند که اجرای مکانیزم ماشه مانع ادامه گفت‌و‌گو نخواهد بود.

به گفته این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی، در چنین فضایی، قطع همکاری و قهر با دیپلماسی نه‌تنها گره‌ای را باز نمی‌کند، بلکه نتیجه‌ای جز افزایش فشارها، تشدید تحریم‌ها و انزوای بیشتر کشور نخواهد داشت؛ بنابراین به‌جای اعلام لغو توافق قاهره، می‌شد راه‌حل سنجیده‌تری در پیش گرفت. به نظر من، تصمیم اخیر وزارت خارجه برای ابطال رسمی این توافق در برابر سفرای خارجی در تهران، اقدامی شتاب‌زده بود. اگر هدف صرفاً حفظ پرستیژ و عمل به حرفی بود که پیش‌تر زده‌ایم، شاید بتوان گفت مسیر فعلی پاسخگوی آن است؛ اما اگر منافع ملی و آینده کشور مدنظر باشد، باید راهی خردمندانه‌تر انتخاب کرد.

او ادامه داد: در شرایط کنونی، ضروری است که به‌جای رویارویی، به تعامل سازنده با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیندیشیم. گفت‌و‌گو با آقای گروسی و تداوم همکاری‌های فنی می‌تواند راه کاهش فشار‌ها باشد. اظهارات اخیر گروسی نیز در واقع تکرار مواضع پیشین اوست مبنی بر اینکه ایران به سمت تولید سلاح هسته‌ای نرفته و چنین قصدی ندارد. این فرصت مغتنمی است برای آنکه تماس‌ها و گفت‌و‌گو‌ها با آژانس از سر گرفته شود، نه اینکه به‌واسطه دلخوری‌ها متوقف گردد.

دلفی خاطرنشان کرد: آقای عراقچی به درستی اشاره کردند که باید تدابیری تازه برای نحوه همکاری با آژانس مشخص شود، اما بهتر بود این تدابیر همان زمان که مکانیزم ماشه در شورای امنیت فعال شد، طراحی و اجرا می‌شد. ایران هنوز عضو معاهده منع اشاعه هسته‌ای (ان‌پی‌تی) است و بر اساس مفاد این معاهده، کشور‌های عضو موظف‌اند فعالیت‌های هسته‌ای خود را به آژانس گزارش دهند و تحت بازرسی آن قرار گیرند. عدم اجرای این تعهدات، به معنای نقض تعهدات بین‌المللی ماست. ایران همواره کشوری بوده که به تعهدات خود پایبند مانده و این وجهه باید به عنوان یک سرمایه ملی حفظ شود؛ حتی اگر در مقاطعی اجرای آن به ضرر ما تمام شود.

وی افزود: درست است که عملکرد غرب و اروپا در قبال ایران منصفانه نبوده، اما تداوم روش فعلی، یعنی عدم گفت‌و‌گو و قهر با جهان، می‌تواند وضعیت را وخیم‌تر کند. ما نمی‌توانیم صرفاً با تکرار این جمله که برای راه‌حل بعدی فکر خواهیم کرد از بحران عبور کنیم. تدبیر واقعی آن بود که پیش از اجرایی شدن مکانیزم ماشه، نحوه تعامل و همکاری با آژانس مشخص می‌شد. امروز هم دیر نشده؛ همکاری با آژانس کلید برون‌رفت از بحران فعلی است.

این کارشناس مسائل بین‌الملل تأکید کرد: نباید انتظار داشته باشیم روسیه و چین بتوانند به‌تنهایی مانع از تبعات اجرای مکانیزم ماشه شوند. هرچند این دو کشور از ما حمایت می‌کنند، اما توان و نفوذشان در صحنه بین‌المللی محدود است. قطعنامه مشترک آنها در شورای امنیت نیز نتوانست روند اجرایی‌شدن مکانیزم را متوقف کند؛ بنابراین نباید روی ظرفیت‌های غیرواقعی این کشور‌ها حساب باز کنیم. راه واقع‌بینانه آن است که خودمان ابتکار عمل را در دست بگیریم و با طرف‌های مؤثر، به‌ویژه آژانس و کشور‌های اروپایی، وارد گفت‌و‌گو شویم.

او در پایان گفت: اروپایی‌ها بار دیگر آمادگی خود را برای مذاکره اعلام کرده‌اند و آژانس نیز در‌های گفت‌و‌گو را باز گذاشته است؛ بنابراین نباید فرصت باقی‌مانده تا ۲۷ مهر را از دست دهیم. لازم است در این فاصله، با اتخاذ رویکردی فعال و واقع‌گرایانه، به تفاهماتی برسیم که مانع از تداوم وضعیت فعلی و تشدید تحریم‌ها شود. آینده سیاست خارجی ایران در گرو تصمیم‌های مدبرانه در چنین لحظاتی است.