هدف از فعال‌سازی مکانیزم ماشه، تشویق دو طرف برای مذاکرات جدی‌تر است

ابوالقاسم دلفی، درباره مهلت سی روزه بازگشت تحریم‌ها و احتمال توافق ایران و اروپا در این مدت، اظهار کرد: باید بگویم که بهار مذاکرات ایران و اروپا به‌نوعی آغاز شده و به‌طور نسبی جدی‌تر از گذشته ادامه می‌یابد. این دور از مذاکرات که اخیراً انجام شد، هرچند در نهایت به نتیجه‌ای نرسید و به جمع‌بندی قطعی نینجامید، اما از آنجا که دو طرف همچنان در حال گفت‌وگو هستند، آغاز جدیدی محسوب می‌شود. این گفتگوها در حقیقت مذاکره رسمی نیستند، بلکه نوعی گفت‌وگوی غیررسمی و ادامه‌دهنده روند طولانی سال‌ها و شاید دو دهه تماس‌های ایران و اروپا در زمینه هسته‌ای است. مذاکرات هسته‌ای ما از اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی با اروپایی‌ها آغاز شد و همچنان ادامه دارد، حتی اکنون، در اواسط سال ۲۰۲۵، همچنان در حال گفت‌وگو هستیم. صاحب‌نظران به‌خوبی می‌دانند که مذاکرات هسته‌ای ایران به پایان خود نزدیک شده و خود آن‌ها نیز از این روند خرسند نیستند. البته این تقصیر ما نیست، بلکه بخش قابل توجهی از این روند توسط طرف مقابل فعال و دامن زده شده است. با این حال، آن‌ها همچنان تلاش دارند که این مذاکرات به نتیجه‌ای برسد که برآورده‌کننده تلاش‌های دو دهه گذشته باشد.

وی ادامه داد: می دانیم که در مذاکرات پیشین با ایالات متحده، پس از روی کار آمدن آقای ترامپ، وی تمایل داشت که مذاکرات هسته‌ای را به‌طور مستقیم با ایران انجام دهد و هیچ طرف ثالثی را به این مذاکرات راه ندهد. حتی روس‌ها که آقای پوتین به‌عنوان میانجی‌گر تمایل داشت وارد شوند، از سوی ترامپ رد شدند. اروپایی‌ها هم خواستار حضور در این مذاکرات بودند، اما ترامپ این اجازه را نداد و خود به‌تنهایی می‌خواست نتیجه این مذاکرات را به‌نام آمریکا تمام کند. مذاکرات با آمریکایی‌ها به نتیجه‌ای نرسید. پنج دور مذاکره انجام شد، اما در دور ششم، اسرائیلی‌ها که از ابتدا مخالف این مذاکرات بودند، جنگ را آغاز کردند و مذاکرات متوقف شد. در پی این اتفاقات، مذاکرات با آمریکایی‌ها قطع شد و جنگ‌های بعد از آن شرایط را پیچیده‌تر کرد. پس از این، اروپایی‌ها وارد مرحله جدیدی از مذاکرات هسته‌ای شدند و سه شرط یا ملاحظه را مطرح کردند که در صورت تحقق آن‌ها، امکان استفاده از مکانیزم ماشه یا همان بازگشت تحریم‌ها وجود خواهد داشت. این سه شرط عبارت بودند از: اول، از سرگیری مذاکرات با ایالات متحده، دوم، روشن شدن وضعیت همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که به‌طور موقت به‌دلیل مصوبه مجلس تعلیق شده بود، و سوم، تعیین تکلیف ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی. این سه شرط مبنای مذاکرات اخیر ایران و اروپا در خصوص مکانیزم ماشه قرار گرفت. در مذاکرات استانبول نیز، این مسائل توسط معاونین وزارت خارجه مطرح و بر آن تأکید شد.

دلفی افزود: در این مسیر، به‌دلیل نگرانی‌های فزاینده‌ای که از بازگشت تحریم‌ها از طریق مکانیزم ماشه داریم، تلاش‌هایی را آغاز کرده‌ایم. تماس‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سر گرفته شده و معاون مدیرکل آژانس نیز به تهران آمده و مذاکراتی صورت گرفت. البته همکاری‌های ایران با آژانس دیگر به‌صورت گذشته نخواهد بود. ایران مدعی است که آژانس با این شکل جدید همکاری‌ها موافقت نخواهد کرد. پس از این مذاکرات، گروسی به واشنگتن رفت و با آمریکایی‌ها دیدار کرد و اعلام کرد که هرگونه بررسی و اظهار نظر در خصوص وضعیت ایران بر عهده آژانس است. در این شرایط، تحرکاتی در روابط ایران و آژانس صورت گرفته که می‌تواند شتاب بیشتری بگیرد و این شتاب مورد توجه اروپایی‌ها قرار گیرد. اما نکته مهم دیگر، بحث مذاکرات با ایالات متحده است. آمریکایی‌ها بعد از ادعای خود مبنی بر نابودی تمامی تأسیسات هسته‌ای ایران و عدم وجود امکان غنی‌سازی، تمایل چندانی به مذاکره نشان نمی‌دهند. با این حال، آقای ترامپ اعلام کرده که اگر ایران قصد مذاکره دارد، باید این مذاکرات به‌طور مستقیم صورت گیرد، اما ایران همچنان بر غیرمستقیم بودن مذاکرات تأکید دارد. به همین دلیل، تنش در این زمینه همچنان ادامه دارد. هرچند آمریکایی‌ها به‌طور غیررسمی تمایل خود را به مذاکره نشان داده‌اند، ولی این تمایل نه به‌صراحت و قطعیت گذشته است، بلکه به‌صورت مبهم و غیرمستقیم بیان می‌شود.

دلفی در ادامه گفت: و اما نکته‌ای که به‌طور خاص از اهمیت بالایی برخوردار است، بحث ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده است. در این باره، ما در آخرین موضع خود اعلام کرده‌ایم که این ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در مکان‌هایی که در جنگ ۱۲ روزه اخیر توسط آمریکا و اسرائیل بمباران شده، دفن شده است. با این حال، اعلام این موضوع به تنهایی نمی‌تواند به‌عنوان دلیل کافی برای اثبات موقعیت ما قلمداد شود. از آنجا که این مکان‌ها تحت بمباران قرار گرفته‌اند، باید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌طور مستقل وارد عمل شود و وضعیت این مکان‌ها را بررسی کند. در حال حاضر، آژانس هنوز از ایران مجوزی برای بررسی مکان‌های بمباران‌شده ندارد. در همین فضا، در خصوص سه شرطی که اروپا مطرح کرده، مذاکرات اخیر با طرف‌های اروپایی نشان می‌دهد که آن‌ها همچنان بر سر این سه موضوع تأکید دارند. دیروز نیز درخواست‌هایی از سوی آن‌ها برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه در شورای امنیت ارائه شد. از زمانی که این درخواست وارد مکانیزم شورای امنیت می‌شود، طبق مقررات برجام، یک ماه فرصت خواهیم داشت تا دیپلماسی خود را به‌کار گیریم و در این مدت، ایران می‌تواند اقدامات لازم را برای جلوگیری از اجرایی شدن این مکانیزم انجام دهد. هدف اصلی اروپا از این درخواست، ایجاد فرصتی برای مذاکرات بیشتر است تا بتوانند بر اساس آن، ایران را قانع کنند که شرایطی فراهم می‌شود که موضوع از راه دیپلماتیک حل و فصل شود.

دلفی تاکید کرد: در واقع، هدف از فعال‌سازی مکانیزم ماشه در شورای امنیت، به معنای فشار به ایران نیست، بلکه بیشتر به‌منظور تشویق دو طرف به وارد شدن به مذاکرات جدی‌تر است. اروپایی‌ها تلاش دارند تا در این یک ماه فرصت، ایران را متقاعد کنند که بر سر سه سرفصل مشخص که قبلاً مطرح کرده‌ایم، وارد مذاکرات جدی شود. در کنار این تحولات، تلاش‌های جدیدی که به‌ویژه روس‌ها انجام می‌دهند و قطعنامه‌ای را به شورای امنیت برده‌اند که به موجب آن برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ برای مدت ۶ ماه تمدید خواهد شد، می‌تواند فرصت جدیدی را برای مذاکرات فراهم کند. این تمدید به ایران این امکان را می‌دهد که تا پایان سال ۲۰۲۵ فرصت مذاکراتی داشته باشد. البته در گذشته، زمانی که پیشنهاد تمدید برجام و مکانیزم ماشه از سوی اروپایی‌ها مطرح شد، وزارت امور خارجه ایران به‌صراحت با آن مخالفت کرد و چنین موضعی کاملاً صحیح بود. چرا که تمدید مکانیزم ماشه به معنای دادن فرصتی دوباره به کشورهای غربی است تا فشارهای تحریمی خود را علیه ایران تمدید کنند. این فشارها برای کشور سمّی و آزاردهنده است و بر هیچ وجه به نفع ایران نیست که در این مسیر گام بردارد. بنابراین، ضروری است که ایران از این فرصت‌ها به‌طور هوشمندانه استفاده کند.

سفیر اسبق ایران تصریح کرد: در همین حال، باید توجه داشت که اقداماتی که روس‌ها در ارتباط با ایران انجام می‌دهند، اگرچه ممکن است به‌ظاهر به‌منظور خیرخواهی باشد، در حقیقت می‌تواند به ضرر ایران تمام شود. چرا که با توجه به مواضع خصمانه‌ای که روسیه نسبت به اوکراین دارد و اختلافاتی که میان اروپا و روسیه بر سر موضوع اوکراین وجود دارد، بعید است که اروپایی‌ها به این راحتی اجازه دهند که روس‌ها چنین قطعنامه‌ای را در شورای امنیت پیش ببرند. به‌ویژه کشورهای عضو دائم شورای امنیت مانند فرانسه و انگلیس که حق وتو دارند، به‌احتمال زیاد با این قطعنامه مخالفت خواهند کرد. در شرایط کنونی، فعال‌سازی مکانیزم ماشه نباید به‌عنوان یک تهدید برای ایران تلقی شود، بلکه باید آن را فرصتی برای دیپلماسی و حل مشکلات بین ایران و اروپا در چارچوب برجام در نظر گرفت. اگر ایران بتواند از این فرصت استفاده کند و با کشورهای اروپایی وارد مذاکرات جدی شود، می‌تواند از بروز تحریم‌های جدید و بازگشت وضعیت بحرانی گذشته جلوگیری کند. در این صورت، آمریکا نیز با این وضعیت کنار خواهد آمد و توافق بین ایران و اروپا مورد تایید آن‌ها نیز قرار خواهد گرفت.

وی در پایان گفت: اما اگر ایران دوباره بخواهد از این فرصت برای نزدیکی بیشتر به روسیه و مقابله با اروپا استفاده کند، این احتمال وجود دارد که نتوانیم منافع کشور را تأمین کنیم و در نهایت به بازگشت تحریم‌ها و قطعنامه‌های سخت‌تر شورای امنیت دچار شویم. این وضعیت می‌تواند همانند قطعنامه‌های سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ علیه ایران، که در آن زمان کشور را به زیر فصل هفتم شورای امنیت برد، برای ایران خطرناک و فاجعه‌آمیز باشد. در سال ۲۰۱۵، ایران توانست با استفاده از فضای بین‌المللی و مذاکرات با گروه ۵+۱ شرایط مطلوبی برای کشور فراهم کند و از فشارهای تحریمی جلوگیری کند. این قطعنامه‌ها به حالت تعلیق درآمد و ایران توانست به‌طور قانونی غنی‌سازی اورانیوم را انجام دهد. بنابراین، اگر ایران نتواند از فرصت پیش‌رو به‌طور صحیح استفاده کند، به‌طور قطع شرایط از آنچه که امروز است، بدتر خواهد شد.

تحریم‌های شورای امنیت که امروز عمدتاً به مسائل هسته‌ای و دو منظوره مربوط می‌شود، دوباره به‌طور جدی بر ایران تحمیل خواهد شد و علاوه بر آن، تحریم‌های شدیدتری از جمله تحریم‌های تسلیحاتی، موشکی و اقتصادی اعمال خواهد شد که وضعیت کشور را به‌شدت بحرانی خواهد کرد.