حذف صفر‌ از پول با هدف ارتقای کارایی نظام مالی انجام می‌شود

ایده حذف چهار صفر از واحد پول ملی ایران، نخستین‌بار در سال ۱۳۸۶ مطرح شد و طی دو دهه گذشته بار‌ها روی میز دولت‌ها و مجلس قرار گرفت. در این مدت، هر دولت نگاه متفاوتی به موضوع داشت؛ برخی آن را ابزاری برای بازگرداندن حیثیت پول ملی و تقویت اعتماد عمومی می‌دانستند، در حالی که گروهی دیگر این طرح را اقدامی مدیریتی و فنی برای ساده‌سازی محاسبات و کاهش پیچیدگی‌های مالی معرفی می‌کردند.

اکنون در شرایطی که اقتصاد ایران با تورم مزمن، کاهش ارزش ریال و چالش‌های ساختاری روبه‌روست، این طرح بار دیگر جدی شده و در قالب یک برنامه چندمرحله‌ای در دستور کار قرار گرفته است.

بر اساس لایحه اصلاح ماده یک قانون پولی و بانکی، قرار است از سال ۱۴۰۶ واحد پول جدید وارد چرخه معاملات شود و مردم امکان تبدیل اسکناس‌های قدیمی به پول جدید را داشته باشند. در فاز دوم، که برای سال ۱۴۰۹ برنامه‌ریزی شده، چهار صفر به‌طور کامل از پول ملی حذف می‌شود. طبق این قانون، واحد اصلی پول ملی «تومان» و واحد خرد آن «قِران» خواهد بود.

اهداف و منافع پیش‌بینی‌شده

حامیان طرح بر این باورند که حذف صفرها، علاوه بر کاهش هزینه‌های چاپ و امحای اسکناس، معاملات روزمره را برای مردم ساده‌تر می‌کند. امروز در بسیاری از مبادلات، حجم بالای صفر‌ها نه‌تنها باعث پیچیدگی محاسبات شده، بلکه در حوزه حسابداری و مدیریت مالی نیز مشکلاتی ایجاد کرده است. به عنوان نمونه، ثبت ارقام میلیاردی در دفاتر کلان به‌ویژه در شرکت‌های دولتی و بانک‌ها، همواره پرخطا و دشوار بوده است. از این منظر، اصلاح واحد پولی اقدامی برای کارآمدتر کردن نظام مالی و تسهیل امور اجرایی تلقی می‌شود.

تجربه جهانی نیز نشان می‌دهد که چنین اصلاحاتی می‌تواند دستاورد‌هایی داشته باشد. ترکیه در دهه ۲۰۰۰ میلادی شش صفر از لیر خود حذف کرد و توانست با اجرای سیاست‌های مکمل، اعتماد نسبی شهروندان به پول ملی را بازگرداند. در برزیل، این اقدام طی چندین مرحله انجام شد تا در نهایت ثبات نسبی ایجاد شود. حتی ونزوئلا که درگیر یکی از بدترین بحران‌های تورمی تاریخ معاصر بود، بار‌ها صفر‌های پول خود را حذف کرد تا نظام پرداخت و مبادله را از فروپاشی نجات دهد؛ هرچند در آن کشور، به دلیل تداوم تورم افسارگسیخته، این سیاست به‌تنهایی موفق نبود.

تردید‌ها و انتقادات کارشناسان

با این حال، بخشی از اقتصاددانان نسبت به زمان‌بندی و اثرگذاری واقعی این اقدام تردید دارند. وحید شقاقی، کارشناس اقتصاد کلان، معتقد است: «شرایط فعلی اقتصاد کشور برای حذف صفر‌ها چندان مناسب نیست. این سیاست بیشتر آثار روانی دارد و حتی می‌تواند انتظارات تورمی را تشدید کند.»

آلبرت بغزیان نیز این طرح را «مسکنی روانی» توصیف می‌کند و هشدار می‌دهد که مردم به جای توجه به اصلاحات بنیادی، با تغییر ظاهری پول سرگرم خواهند شد. حاتمی یزد، مدیرعامل اسبق بانک صادرات نیز گفته است که چنین اقداماتی ممکن است تمرکز جامعه را از مشکلات واقعی همچون تولید، اشتغال و کسری بودجه منحرف کند.

محمدتقی فیاضی تأکید دارد که شواهد علمی در کشور‌های مختلف نشان نمی‌دهد حذف صفر‌ها به‌تنهایی قادر به مهار تورم باشد. او پیشنهاد می‌کند دولت همزمان به سراغ اصلاحات ساختاری در نظام مالیاتی، کاهش کسری بودجه و بهبود محیط کسب‌وکار برود. همچنین کامران ندری یادآور می‌شود که سیاست‌های پولی و بانکی بدون پشتوانه اصلاحات اقتصادی، تنها به تغییر شکل اسکناس‌ها محدود خواهد شد.

شمس‌الدین حسینی: حذف صفر‌ها اقدامی مدیریتی است نه تورمی

در همین رابطه شمس‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در واکنش به این انتقادات توضیح داد: «این سیاست صرفاً با هدف مهار تورم تدوین نشده است. هر اقدام اقتصادی فلسفه و ضرورت خاص خود را دارد و اصلاح واحد پول ملی نه تنها در ایران، بلکه در هیچ کشور دیگری صرفاً برای کنترل تورم انجام نمی‌شود، بلکه اغلب دلایل عملی و مدیریتی اقتصادی دارد.»

وی افزود: «یکی از مشکلات اصلی این است که در صورت نیاز به حجم بالای اسکناس، جابجایی آن با دشواری همراه است. علاوه بر این، ثبت حسابداری‌های کلان به دلیل تعداد زیاد صفر‌ها پیچیده و پرخطا می‌شود. به همین دلیل است که در محاوره واژه‌هایی مانند هزار میلیارد تومان یا همت به کار می‌رود.»

حسینی با اشاره به اصلاحات قانونی توضیح داد: «ماده یک قانون پولی و بانکی اصلاح شده و ماده ۵۸ آن دیگر به اجزای ریال اشاره نمی‌کند. این اصلاحات زمینه اجرای حذف صفر‌ها را فراهم کرده و حکایت از آمادگی کشور برای مدیریت بهتر واحد پولی دارد.»

وی تصریح کرد که اصلاح واحد پولی در بسیاری از کشور‌ها پس از کاهش ارزش پول و افزایش تعداد صفر‌ها در ثبت‌های حسابداری انجام شده تا سیستم مالی ساده‌تر و شفاف‌تر شود. این اقدام در ایران نیز با هدف بهبود مدیریت اقتصادی و افزایش کارایی نظام مالی انجام می‌شود، نه بازگشت به دوره‌های گذشته یا تغییرات ظاهری.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در واکنش به اظهارات برخی که این اقدام را بازگشت به دوران قاجار می‌دانند، گفت: «این صرفاً بازی با کلمات است و با واقعیت همخوانی ندارد. حذف صفر‌ها اقدامی فنی و مدیریتی است که با هدف تسهیل حسابداری، کاهش پیچیدگی‌ها و ارتقای کارایی نظام مالی انجام می‌شود.»

وی تأکید کرد: «هدف اصلی، نه کاهش ارزش پول، بلکه ساده‌سازی سیستم، تسهیل معاملات و افزایش شفافیت در محاسبات کلان اقتصادی است. هر اقدام اقتصادی فلسفه و هدف مشخص خود را دارد و حذف صفر‌ها نیز در همین چارچوب قابل فهم است.»

تجربه جهانی و مقایسه منطقه‌ای

مقایسه با کشور‌های منطقه نیز قابل توجه است. لیر ترکیه پس از حذف صفر‌ها توانست اعتماد نسبی سرمایه‌گذاران خارجی را جلب کند و ورود سرمایه‌ها به این کشور تسهیل شد. در عراق، دینار همچنان ارزش اسمی بالایی دارد و همین موضوع مانع از آن شده که مردم در محاوره روزمره با تعداد زیادی صفر مواجه شوند. اما در ایران، ارزش ریال به قدری کاهش یافته که حتی ارقام ساده هم به میلیارد‌ها و تریلیون‌ها کشیده می‌شود.

برخی کارشناسان معتقدند اگر حذف صفر با سیاست تثبیت اقتصادی و کاهش تورم همراه شود، می‌تواند به افزایش جذابیت پول ملی در مبادلات بین‌المللی نیز کمک کند. در غیر این صورت، صرف تغییر اسکناس و تابلو‌های حسابداری، اثرات محدودی خواهد داشت.

پیامد‌های اجرایی و اجتماعی

اجرای این طرح بدون هزینه و چالش نیست. بانک‌ها باید سامانه‌های نرم‌افزاری خود را به‌روز کنند، میلیون‌ها دستگاه کارتخوان و نرم‌افزار حسابداری تغییر یابد و آموزش‌های گسترده‌ای به کارکنان بخش مالی و مردم داده شود. حتی کسب‌وکار‌های کوچک نیز باید برچسب قیمت‌ها، فاکتور‌ها و نرم‌افزار‌های فروش خود را اصلاح کنند. این فرآیند می‌تواند میلیارد‌ها تومان هزینه در پی داشته باشد.

از سوی دیگر، بعد روانی موضوع نیز اهمیت دارد. برای بسیاری از مردم، صفر‌های بیشتر به معنای پول بیشتر است و حذف صفر‌ها ممکن است در ابتدا نوعی کاهش ارزش تلقی شود. در مقابل، اگر اطلاع‌رسانی درست انجام گیرد، می‌تواند حس اعتماد و سادگی در مبادلات ایجاد کند.

در نهایت، حذف چهار صفر از پول ملی ایران اقدامی فنی و مدیریتی است که هدف اصلی آن ساده‌سازی نظام مالی، کاهش هزینه‌های عملیاتی و ارتقای شفافیت اقتصادی است. این سیاست به‌تنهایی قادر به کنترل تورم یا افزایش ارزش پول ملی نخواهد بود، اما می‌تواند زمینه‌ای برای مدیریت بهتر و کارآمدتر فراهم کند.

تجربه جهانی نشان داده که موفقیت یا شکست چنین طرح‌هایی، نه به خود حذف صفر، بلکه به مجموعه سیاست‌های اقتصادی مکمل وابسته است. اگر دولت و بانک مرکزی بتوانند همزمان با این اصلاح، تورم را مهار، کسری بودجه را کنترل و فضای کسب‌وکار را بهبود دهند، حذف صفر‌ها می‌تواند به یکی از گام‌های مهم در مسیر بازسازی اعتماد عمومی به اقتصاد ایران بدل شود