محسن میردامادی گفت: مواضع متناقض امریکایی‌ها به دلیل اشتباه استیو ویتکاف در اعلام زودهنگام مواضع امریکایی‌ها رخ داده است. مبتنی بر این دیدگاه قرار بود امریکا با غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی به عنوان حدن‌هایی توافق در آخرین مرحله گفت‌و‌گو‌ها موافقت کند. اما ویتکاف این گزاره را در مراحل مقدماتی مذاکرات و زودتر از موعد مطرح کرده و عملا دست امریکایی‌ها را برای گفت‌و‌گو‌های بعدی خالی گذاشته است. تغییر مواضع بعدی ویتکاف برای اصلاح این اشتباه استراتژیک انجام شده است.

میردامادی در عین حال موافقت کشور‌های عربی و همسایگان با توافق را باعث افزایش احتمال دستیابی به توافق ارزیابی کرده و معتقد است، در نظم آتی منطقه‌ای این اسراییل است که منزوی خواهد شد و ایران با همراهی سایر کشور‌های منطقه، شاقول توازن‌بخش منطقه خواهد بود.

از روز شنبه گذشته مذاکرات بین ایران و امریکا آغاز شده و دور دوم آن هم از امروز آغاز می‌شود. تفاوت این دور از مذاکرات نسبت به دوره‌های قبل چیست؟ آیا تفاوتی دارد و اگر تفاوت دارد، این تفاوت‌ها چیست؟

هر چند در گذشته، تجربه ایران از مذاکره با امریکا کم نبوده، اما این دوره مذاکرات از جهات متعددی نسبت به تجربه‌های گذشته متفاوت است. یک تفاوت بارز و مشخص، حضور شخص ترامپ در راس هرم اجرایی ایالات‌متحده است. ترامپ، یک رییس‌جمهور نرمال و متعارف نیست. رفتارش هم در داخل امریکا و هم در سطح جهان (حتی با متحدان امریکا) در همه زمینه‌ها منحصر‌به‌فرد است. این رفتار منحصر‌به‌فرد در برخی موارد مضر و حتی خطرناک است و در برخی موارد، فرصت‌هایی می‌سازد که باید از آن بهره برد. به هر حال ترامپ رییس‌جمهوری خاص خود است که با بایدن و اوباما و سایر روسای جمهور امریکا که ایران با آنها سر و کار داشته، متفاوت است.

تفاوت مهم دیگری که به نظر مهم‌ترین ویژگی این دور است، آن است که در این دور از مذاکرات شرایطی به وجود آمده که فرصت‌ها و تهدید‌های پیرامونی آن عریان و آشکارا نمایان شده است. در گذشته شاید چنین شفافیتی در دورنمای آینده وجود نداشت. امروز ایران در شرایطی است که یا باید به سمت یک تفاهم برود، راه‌حلی برای معادلات پیدا کند و دوران طولانی تنش را پشت سر بگذارد یا این احتمال وجود دارد که یک درگیری نظامی ناخواسته به ایران تحمیل شود.

البته معتقدم، در مجموع، احتمال درگیری نظامی بسیار ضعیف است، اما از آنجا که این احتمال ضعیف در صورت وقوع، تبعات ویرانگری دارد، نباید آن را دست‌کم گرفت و لازم است به آن توجه کرد. این شرایط با گذشته متفاوت است. قبلا هم بار‌ها و بار‌ها روسای جمهور امریکا از بودن همه گزینه‌ها روی میز صحبت می‌کردند، اما همه می‌دانستند که این نوع تهدیدات جدی نیست. در این دوره، اما با اطمینان نمی‌توان گفت که تهدیدات جدی نیست.

این تفاوت‌هایی که شما به آن اشاره کردید، عمدتا تفاوت‌های خارجی است. آیا در داخل کشور هم تفاوت‌هایی به نسبت تجربه‌های قبلی در مذاکره با امریکا ایجاد شده است؟

بله، حتما همین‌طور است. در داخل کشور هم، به‌طور نسبی اجماعی برای حل معضلات قدیمی با امریکا به وجود آمده است. این اجماع از این جهت است که اولا ترامپ مکاتبه خود را با شخص رهبری انجام داده و جوابی که هم از داخل ایران داده شده، هرچند امضای وزیر خارجه ایران را پای خود دارد، اما پاسخی است که نکات مورد نظر رهبری در آن لحاظ شده است. در واقع مقدمات مذاکره در بالاترین سطوح دو کشور استارت خورده است.

در داخل هم از یک‌طرف، بخشی از نیرو‌های سیاسی که از مدت‌ها قبل این نظر را داشتند منافع ایران ایجاب می‌کند تنش‌ها با امریکا پشت سر گذاشته شود و تعاملاتی با آن کشور پایه‌ریزی شود و از سوی دیگر حتی مخالفان مذاکره و رابطه با امریکا به دلیل تحولات اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که تحقق منابع ملی از طریق گفت‌و‌گو و مذاکره با امریکا ممکن است. اجماعی در این حد در داخل کشور بی‌سابقه است.

البته در داخل هنوز هم اقلیتی هستند که مخالف هرگونه مذاکره، توافق و تفاهم با امریکا هستند، اما این اقلیت به اندازه‌ای کوچک و محدود هستند که اثرگذار نیستند. نظرات رادیکال این اقلیت به اندازه‌ای خطرناک است که حتی از درگیری‌های نظامی هم ابایی ندارند و معتقدند درگیری نظامی احتمالی با امریکا یا اسراییل و... کوتاه‌مدت خواهد بود!

اما خوشبختانه این طیف تندرو، به اندازه‌ای کوچک و محدود شده‌اند که فاقد اثرگذاری‌اند. البته سر و صدای بلندی دارند و هیاهو می‌آفرینند، اما تاثیرگذاری خاصی ندارند. تفاوت دیگر این دور از مذاکرات با دوره‌ای که مذاکرات برجام انجام می‌شد، دیدگاه‌های کشور‌های منطقه است. در زمان مذاکرات برجامی، کشورهایی، چون عربستان و امارات و... طرفدار برخورد نظامی با ایران و مخالف برجام بودند.

در داخل کشور به‌طور نسبی اجماعی برای حل معضلات قدیمی با آمریکا به وجود آمده است. این اجماع از این جهت است که اولاً ترامپ مکاتبه خود را با شخص رهبری انجام داده و جوابی که هم از داخل ایران داده شده، هرچند امضای وزیر خارجه ایران را پای خود دارد، اما پاسخی است که نکات مورد نظر رهبری در آن لحاظ شده است. حتی مخالفان مذاکره و رابطه با امریکا به دلیل تحولات اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که تحقق منابع ملی از طریق گفت‌و‌گو و مذاکره با امریکا ممکن است. اجماعی در این حد در داخل کشور بی‌سابقه است

درحالی که امروز اوضاع برعکس است و این کشور‌ها به هیچ‌وجه خواهان آغاز یک جنگ دیگر در منطقه نیستند. اینها خواهان دیپلماسی هستند، چراکه می‌دانند جنگ همه منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سفر وزیر دفاع عربستان به ایران که روز پنجشنبه به وقوع پیوست یک نمونه از دیدگاه‌های متفاوت این طیف از کشور‌های عربی است، به همین دلیل آنها هم به امریکا اصرار می‌کنند به سمت توافق دیپلماتیک با ایران حرکت کند.

اسراییل، اما همواره خواهان برخورد نظامی با ایران است. آیا مواضع اسراییل درخصوص ایران و ضرورت مقابله با ایران در دوره ترامپ تغییر کرده است؟

همان‌طور که اشاره کردید، اسراییل همواره خواهان برخورد نظامی با ایران بوده و آن را دنبال می‌کرده است. امروز هم رویکرد اسراییل، تحقق همین هدف است، اما فراموش نکنید اسراییل با رییس‌جمهوری مانند ترامپ مواجه است. اگر ترامپ به این نتیجه برسد که باید با ایران به توافق برسد، اسراییل هیچ تاثیری روی ترامپ نمی‌تواند بگذارد.

هرچند نتانیاهو روی کمک‌های امریکا حساب می‌کند، اما می‌داند در حدی شخصیت و کاریزما ندارد که بتواند تصمیمات ترامپ را تغییر دهد. کمااینکه در سفر اخیر نتانیاهو به واشنگتن زمانی که ترامپ اعلام کرد از روز شنبه مذاکره با ایران را آغاز می‌کند، چهره نتانیاهو دیدنی بود و حرف‌های زیادی در خود داشت. اما او جرات مخالفت با ترامپ را نداشت! ایران امروز مهم‌ترین اختلاف‌نظر میان امریکا و اسراییل است. اگر مذاکرات شرایط مناسبی را طی کند، نتانیاهو نمی‌تواند تاثیر زیادی روی آن داشته باشد. این به نفع منطقه و حتی کشور‌های عربی منطقه هم خواهد بود.

تفاوتی که امروز بین نگاه امریکا و اسراییل نسبت به ایران ایجاد شده، ناشی از چیست؟

این اختلافات بیش از اینکه بین اسراییل و امریکا باشد، بین ترامپ و نتانیاهو است. ترامپ و نتانیاهو هر دو خواهان این هستند که موضوعات مرتبط با بحث هسته‌ای ایران حل و فصل شود، ولی نتانیاهو که تعارض بنیادینی هم با جمهوری اسلامی دارد، همه تلاش خود را می‌کند تا برنامه هسته‌ای ایران از طریق حمله نظامی مهار و کنترل شود. در حمله نظامی هم نتانیاهو می‌داند به تنهایی نمی‌تواند با ایران درگیر شود و خواستار مشارکت امریکاست، ولی ترامپ ضمن اینکه خواهان کنترل برنامه هسته‌ای ایران است، اما در عین حال تلاش می‌کند تا این نظارت به طرق دیپلماتیک برقرار شود.

برای ترامپ اینکه در ایران، جمهوری اسلامی روی کار باشد یا گروه دیگری و بقای این ساختار به چه شکل باشد، فاقد موضوعیت است. براساس موضع‌گیری‌های قبلی، ترامپ خواهان یک جنگ جدید در خاورمیانه نیست. امریکایی‌ها و نظامیان این کشور می‌دانند در صورت وقوع جنگ در خاورمیانه از نظر زمانی کوتاه‌مدت نیست، از نظر فراگیری هم کلیت منطقه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و اتفاقات پیش‌بینی نشده بسیاری خواهد داشت، به همین دلیل ترامپ خواهان حل مساله از طریق جنگ نیست.

شما به مسائل ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و مسائل منطقه‌ای اشاره کردید، اما اشاره‌ای به تاثیر ویژگی‌های شخصیتی ترامپ در حصول این مذاکرات نداشتید. ویژگی‌های شخصیتی ترامپ در حصول این شرایط و مذاکرات تا چه اندازه مهم است؟

ترامپ ویژگی‌های شخصیتی اثرگذاری دارد. ترامپ مایل است مساله ایران را به نحوی حل و فصل کند که بگوید پرونده‌ای را که روسای جمهوری سابق امریکا طی ۴۶ سال نتوانستند ببندند او حل و فصل کرده و با ایران به توافق رسیده است. موقعیت ترامپ در داخل امریکا به گونه‌ای است که اگر تصمیم به انجام کاری بگیرد، حتی جمهوری‌خواهان نمی‌توانند با او مخالفت کنند، چراکه مدیون و تحت تاثیر ترامپ هستند و جرات مخالفت با او را ندارند. برای او مهم است که دستاوردی را برای خود به ثبت برساند و از خود چهره‌ای صلح‌طلب ارایه کند.

گزاره دیگری که مطرح شده و به نظرم درست است، این است که ترامپ دوست دارد، برنده جایزه صلح نوبل باشد، به خصوص اینکه، چون اوباما به‌طور مشترک برنده این جایزه بوده، تلاش می‌کند این دستاورد را نیز به نام خود ثبت کند. یک جنگ در خاورمیانه، ترامپ را از تحقق این خواسته دور می‌کند. موضوع مهم بعدی آن است که ترامپ در این دوره، درگیری اصلی خودشان را با چین و کنترل چین تعریف کرده‌اند، به همین دلیل ترجیح می‌دهند مسائل در سایر حوزه‌ها را سریع‌تر جمع و جور کنند تا بتوانند با فراغ‌بال روی چین متمرکز شوند.

افزایش تنش‌ها با ایران با چنین رویکردی در تعارض است. اینها مجموعه مسائلی هستند که رویکرد ترامپ را از اسراییل متمایز می‌کند. این موضوع را دوستان اصلاح‌طلب ما در گفت‌و‌گو با دکتر پزشکیان مطرح کردند و خواستند از این اختلاف رویکردها، نهایت بهره‌برداری صورت گیرد و به سمت یک تفاهم دیپلماتیک متمرکز شوند که خوشبختانه دولت هم به این سمت حرکت می‌کند.

اما مواضع امریکا طی روز‌های اخیر همراه با نوساناتی بوده است. استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در مذاکره با عراقچی یک‌بار اعلام کرد ایران می‌تواند غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد را داشته باشد، اما به مدت کوتاهی پس از آن اعلام کرد ایران اساسا نباید غنی‌سازی داشته باشد و برد موشک‌های ایران هم باید با محدودیت‌هایی همراه شود. این تناقضات در دیدگاه‌های مقامات امریکا را چطور می‌توان تحلیل کرد؟

به نظرم صحبت‌های استیو ویتکاف در این خصوص که حق ایران در غنی‌سازی ۳.۶۷ است، حد نهایی است که امریکایی‌ها قرار بود با آن موافقت کنند. قرار بود چانه‌زنی‌هایی صورت گیرد و پس از بده‌بستان‌های مختلف نهایتا با این عدد غنی‌سازی موافقت شود، اما استیو ویتکاف در یک مصاحبه به دلیل نداشتن تجربه این مقصد نهایی مذاکرات را زودتر اعلام کرد، نهایتا مورد اعتراض قرار گرفته و تلاش کرد آن را اصلاح کند. معتقدم امریکا این واقعیت را درک می‌کند که تعطیلی غنی‌سازی یا برنامه موشکی برای ایران قابل قبول نیست.

برنامه‌های موشکی ایران که ناظر به برنامه‌های دفاعی است، قابل مذاکره نیست. برداشتم این است که ترامپ به‌طور مشخص این بنا را دارد که با ایران به تفاهم برسد. فکر کنم این حرف‌های متناقض حرف‌هایی است که برای چانه‌زنی در مذاکرات شکل می‌گیرد و پس از پشت سر گذاشتن سیری از گفت‌و‌گو‌ها قرار است حل و فصل شوند. ایران به مطالبات خود برای رفع تحریم‌ها می‌رسد و ترامپ هم دستاورد مدنظر خود را کسب می‌کند و می‌تواند ادعا کند، جلوی جنگی در خاورمیانه را گرفته است.