همتی و بانک مرکزی در شرایط سخت/ پذیرش مسئولیتی خطیر و از سر فداکاری

وحید شقاقی شهری در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما، با بیان اینکه شاید امروز در یکی از سخت‌ترین شرایط اقتصادی کشور به سر می‌بریم و چند عامل ریشه‌ای در شکل‌گیری این بحران‌های کنونی و وضعیت دشوار کشور نقش داشته است، اظهار کرد: نخست آنکه ما حدود ۵۰ سال در جهانی با نظمِ نفت‌پایه حضور داشتیم. نظمی که در آن، نفت بازیگری بسیار مهم در خاورمیانه و حتی در سطح جهان به شمار می‌رفت و ساختار نظم جهانی نیز بر پایه نفت شکل گرفته بود. اما اکنون واقعیت این است که جهان با وقوع انقلاب صنعتی چهارم و پنجم و همچنین با تحولاتی که در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی‌های نو، نفت شیل و گاز شیل رخ داده، دیگر نفت آن نقش و جایگاه تعیین‌کننده گذشته را ندارد.

تحریم‌های ۱۴ ساله؛ عاملی پایدار در فرسودگی زیرساخت‌های اقتصاد ایران

وی ادامه داد: دومین عامل این است که ما طی ۱۴ سال گذشته درگیر شدیدترین تحریم‌ها بوده‌ایم. این تحریم‌های سخت، فشار سنگینی بر کشور وارد کرده و باعث شده بسیاری از زیرساخت‌های کشور به دلیل نبود و عدم تحقق سرمایه‌گذاری، عملا کنار گذاشته و فرسوده شوند. در نتیجه، تحریم‌ها بخش مهمی از اقتصاد ایران را گرفتار کرده‌اند، آن هم به دلیل پایداری، پیوستگی و دوام طولانی‌مدت این محدودیت‌ها. متأسفانه برخی در داخل کشور نیز به دلیل خیال‌بافی، خوش‌باوری و توهم، این تحریم‌ها را کم‌اثر می‌دانستند و همچنان می‌دانند؛ در حالی که امروز شاهد یکی از سخت‌ترین دوره‌های تحریمی در اقتصاد ایران هستیم.

عبور جهان از نفت؛ آمریکا و چین پیشتاز تولید نفت و گاز/ پایان دوران نفت‌پایه

شقاقی شهری با اشاره به تغییرات نظم نفت محوری کشور‌ها عنوان کرد: برای مثال، آمریکا که تا پیش از سال ۲۰۱۰ واردکننده نفت و گاز بود، امروز به یکی از بزرگ‌ترین کشور‌های تولیدکننده نفت و گاز تبدیل شده و حتی وارد بازار کشور‌های صادرکننده نفت و گاز نیز شده است. تولید نفت آمریکا از عربستان و روسیه پیشی گرفته و چین نیز اکنون در حال طی کردن همین مسیر است. سایر کشور‌ها هم به‌تدریج وارد این مسیر شده‌اند و اینها همه نشان‌دهنده تحولات عمیق در حوزه انرژی است و در نتیجه، دیگر دنیا، دنیای نفت‌پایه نیست.

ابرچالش‌های اقتصادی ایران

وی با اشاره به اینکه موضوع سوم، بحران‌ها و ابرچالش‌های اقتصادی است که اکنون با آنها مواجه هستیم، خاطرنشان کرد: کشور ما با ۶ یا ۷ ابرچالش بزرگ روبه‌رو است؛ از بحران آب، فرونشست زمین و بحران محیط‌زیست گرفته تا بحران بانکی، بحران انرژی و بحران صندوق‌های بازنشستگی. این بحران‌ها، ابرچالش‌ها و ناترازی‌های اقتصادی، محصول چند دهه سیاست‌های غلط اقتصادی، سیاست‌های پوپولیستی و رانتی بوده است. ما با یک اقتصاد غیررقابتی و دستوری مواجه هستیم. اقتصادی که در آن محیط کسب‌وکار، پیچیده و ناسالم و مبتنی بر مناسبات رفاقتی، رانتی و ذی‌نفعانه است. یک محیط غلط اقتصادی در کنار تحریم‌های فلج‌کننده و عبور جهان از اتکای صرف به نفت، شرایط کشور را بسیار پیچیده کرده و ما را در وضعیتی بسیار سخت اقتصادی قرار داده است.

ما همچنان اصرار داریم در یک جهان نفتی زیست کنیم

این عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی با تاکید بر اینکه در حالی که جهان از نفت عبور کرده است، ما همچنان اصرار داریم در یک جهان نفتی زیست کنیم، گفت: تحریم‌ها و اثرات واقعی آنها را باور نداریم و از سیاست‌های غلط اقتصادی دست برنمی‌داریم. حاصل این وضعیت، همان بحران‌هایی است که امروز فقط قله یخ آنها بیرون زده و نمایان شده است. در چنین شرایط سخت اقتصادی، امروز انگشت اتهام به سمت آقای پزشکیان نشانه رفته است، در حالی که واقعیت این است که ایشان ذره‌ای مقصر این وضعیت نیست. حتی صرفاً به دولت آقای رئیسی هم مرتبط نیست؛ بلکه ریشه‌ای طولانی دارد.

همتی می‌داند در چه شرایطی مسئولیت قبول کرده / از خودگذشتی کرد

وی با بیان با بیان اینکه انتصاب آقای همتی به‌عنوان رئیس کل بانک مرکزی در چنین شرایطی، واقعاً به‌معنای پذیرش مسئولیتی بسیار دشوار است، بیان کرد: هرکسی که چنین مسئولیتی را می‌پذیرد، یا باید از خودگذشتگی فردی بالایی داشته باشد تا قبول کند مسئولیت چنین جایگاه بسیار کلیدی، یعنی بانک مرکزی را بر عهده بگیرد، یا اساسا متوجه نباشد که در چه شرایطی قرار دارد که به نظر من، با توجه به تجربه گذشته و سابقه تاریخی‌ای که همتی دارد، او به‌خوبی می‌داند در چه شرایطی این مسئولیت را می‌پذیرد و از این منظر، پذیرش این مسئولیت نمی‌تواند جز از سر فداکاری و ازخودگذشتگی باشد و تفسیر دیگری برای آن متصور نیست.

رئیس بانک مرکزی در این شرایط کار بسیار دشواری پیش رو دارد

شقاقی شهری با اشاره به اینکه همتی پیش از این نیز سابقه ریاست کل بانک مرکزی را داشته و در همان شرایط سخت سال ۱۳۹۷ و هم‌زمان با دوران ترامپ این مسئولیت را بر عهده گرفته بود، اظهار کرد: بنابراین تجربه‌ای گران‌سنگ در این حوزه دارد. به نظر من، پذیرش دوباره این مسئولیت در شرایط فعلی، مصداق روشن فداکاری است، چرا که در چنین وضعیتی کمتر کسی حاضر می‌شود چنین بار سنگینی را بر دوش بگیرد. امروز با اعتراضات، مشکلات شدید اقتصادی، محدودیت منابع ارزی و یک جنگ اقتصادی تمام‌عیار مواجه هستیم. بحران‌های پیچیده‌ای نیز به هم گره خورده‌اند؛ از بحران آب گرفته تا بحران صندوق‌های بازنشستگی که در پیش است. در چنین شرایطی، با منابع ارزی محدود، پذیرش مسئولیت ریاست بانک مرکزی واقعاً کاری بسیار دشوار است؛ کاری که ازخودگذشتگی و فداکاری می‌طلبد و همتی با پذیرش این مسئولیت، عملا وارد میدان شده است.

تصمیمات سخت اقتصادی، ذی‌نفعان بزرگ و رانت‌های کلان پشت صحنه دارد

این اقتصاددان افزود: او پیش‌تر قرار بود در وزارت اقتصاد نیز فعالیت کند، اما متأسفانه این مسیر به سرانجام نرسید. دلیل آن هم روشن است، تصمیمات سخت اقتصادی، ذی‌نفعان بزرگ و رانت‌های کلان پشت صحنه دارد و دعوا بر سر حذف رانت‌ها و منافع بزرگ، بسیار جدی و پرهزینه است. این مسیر، مسیری بسیار سخت است. همتی در وزارت اقتصاد نیز همین که شروع به کنار گذاشتن تدریجی رانت‌ها کرد، با دعوا‌های شدیدی مواجه شد و در نهایت، به استیضاح انجامید. آن هم در حالی که هنوز عملا فرصت شروع کار را پیدا نکرده بود. البته در بانک مرکزی، هر کسی که مسئولیت را بر عهده می‌گیرد، به‌طور طبیعی از قدرت و اختیار بیشتری برخوردار است، چرا که رئیس کل بانک مرکزی مشمول استیضاح نمی‌شود. اما حذف این ذی‌نفعان بزرگ، جز با حمایت همه‌جانبه نهاد‌ها و مقامات دلسوز، امکان‌پذیر نیست. این رانت‌ها آن‌قدر گسترده‌اند که هزاران هزار میلیارد تومان ارزش دارند. از رانت‌های مرتبط با واردات، مسائل ارزی و تا دیگر حوزه‌های اقتصادی.

در شرایط فعلی نمی‌توان جایگاه حساس بانک مرکزی را به فردی بی‌تجربه سپرد

وی درخصوص انتصاب همتی در بانک مرکزی و حمله برخی نمایندگان مجلس به این تصمیم، گفت: من واقعاً متوجه نیستم موضوع چیست. اولاً، انتخاب رئیس کل بانک مرکزی از اختیارات کامل رئیس‌جمهور است و این تصمیم شخصی اوست. ثانیا، رئیس کل باید فردی باشد که با وزیر اقتصاد هم‌راستا باشد، یعنی نگاه‌ها و رویکردهایشان هماهنگ باشد. ثالثا، در شرایط فعلی کشور، نمی‌توان این جایگاه بسیار مهم را به کسی سپرد که تجربه کافی ندارد. آقای همتی سال ۱۳۹۷ در همان جنگ شدید اقتصادی، رئیس کل بانک مرکزی بود و به نظر من کارنامه بسیار موفقی هم داشت. آن زمان کشور با تحریم‌های شدیدی مواجه بود که تقریباً مشابه شرایط کنونی است، هرچند شرایط امروز به مراتب پیچیده‌تر و دشوارتر شده است. بنابراین، نمی‌توان این جایگاه حساس را به هر فرد صفر کیلومتری سپرد.

ارز ۲۸۵۰۰ تومانی به دست رانت‌خواران افتاد؛ همتی فرصت کار پیدا نکرد

شقاقی شهری با بیان اینکه موضوع ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومان که برخی می‌خواستند ادامه پیدا کند و اجرا شود، فاجعه‌آفرین شد، تصریح کرد: کل این تصمیم ارزی منحرف شد و دست یک گروه رانت‌خواه افتاد. مردم هم از این ارز ۲۸۵۰۰ تومانی هیچ بهره‌ای نبردند. نمی‌دانم مشکل مجلس با آقای همتی چیست. باید بنشینیم و بررسی کنیم که مشکل آنها دقیقا چیست و چه دلایلی دارند. اصلا اجازه داده نشد ایشان کار کنند. از پنج ماه آن دوره، سه ماه گرفتار بود و عملا حتی یک روز هم روی مسند وزارت ننشست. ضمن اینکه شرایط آن دوره بسیار عجیب و ملتهب بود. همین که کار را شروع کرد، شاهد اتفاقات متعددی بودیم. سقوط سوریه، ترور شخصیت‌ها، اوضاع بسیار پرتنش منطقه و تشدید تحریم‌ها از همان ابتدای دولت آغاز شد.

دلار به ۱۴۵ هزار تومان رسید و کسی پاسخگو نبود

این اقتصاددان ادامه داد: برخی دوستان ادعا می‌کردند که با استیضاح ایشان، اوضاع گل و بلبل خواهد شد، در حالی که وقتی می‌خواستند ایشان را استیضاح کنند، دلار در همان شرایط پیچیده به ۸۵ هزار تومان رسیده بود. البته باید کمی صبوری می‌کردند تا بتوان اوضاع را مهار کرد. اما بعد از استیضاح، اوضاع بسیار بدتر شد. پس این دوستان در طول یک سال اخیر و به‌ویژه در پنج تا شش ماه اخیر، وقتی دلار از ۸۵ هزار تومان به ۱۴۵ هزار تومان رسید، کجا بودند؟ در بدترین سناریویی که من پیش‌بینی کرده بودم، دلار نباید بیشتر از ۱۳۷ هزار تومان می‌شد، در حالی که به ۱۴۵ هزار تومان هم رسید و کسی پاسخگو نبود.