کارن ابری‌نیا، استاد دانشگاه تهران و دبیر کانون صنفی استادان دانشگاه می‌گوید: «بازگشت اساتید به دانشگاه‌ها به‌طور کامل انجام نشده است.»

وی درباره عدم تغییر برخی روسای دانشگاه که مانع از بازگشت استادان اخراجی به کلاس درس می‌شوند نکاتی ارائه می‌دهد، او با اشاره به لزوم حفظ استقلال دانشگاه معتقد است موانع زیادی در مسیر استقلال دانشگاه در ایران وجود دارد طوری‌که حتی نهاد‌های غیرمرتبط در به کار گیری استادان دانشگاه دخالت می‌کنند.

در برخی دانشگاه‌ها رؤسا بعد از تغییر دولت تغییر نکرده‌اند

*یکی از چالش‌های دانشگاه بعد از حوادث سال ۱۴۰۱ اخراج برخی اساتید بود، اما سال ۱۴۰۳ با برگزاری انتخابات زودهنگام وقتی دولت تغییر کرد گفته شد استادان اخراجی به دانشگاه برمی‌گردند، روند بازگشت آنها را چه‌طور بررسی می‌کنید؟

بازگشت اساتید به دانشگاه‌ها به‌طور کامل انجام نشده است. برخی از اساتید بازگشته‌اند، که این خود اتفاق مثبتی است، اما هنوز تعدادی با مشکلاتی مواجه هستند و بازنگشته‌اند.

*چرا؟

در برخی دانشگاه‌ها، رؤسا بعد از تغییر دولت تغییر نکرده‌اند، بنابراین در برابر این اصلاحات مقاومت می‌کنند.

*وزیر علوم درباره تغییر روسای دانشگاه عملکرد خوبی داشت؟

از دولت جدید و آقای صراف، وزیر علوم، انتظار می‌رفت تغییرات لازم را سریع‌تر انجام دهد، اما در برخی موارد نیز موانع قانونی مانع از بازگشت کامل اساتید و انتخاب روسای دانشگاه شد، ابزار‌هایی مانند استعلام بهانه‌ای شده است برای تأخیر در انتصابات جدید. این موضوع حتی در سطح دانشکده‌ها هم دیده می‌شود، مانند دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران که انتصاب رئیس جدید آن ماه‌ها به تأخیر افتاده است.

ابزاری برای کنترل شده و استقلال دانشگاه‌ها را خدشه‌دار کرده است

*این ابزار استعلام تا چه حد استقلال دانشگاه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است؟

متأسفانه استعلام ابزاری برای کنترل شده و استقلال دانشگاه‌ها را خدشه‌دار کرده است. اگر روند دولت قبلی ادامه می‌یافت، می‌توان گفت که استقلال دانشگاه‌ها تقریباً از بین می‌رفت. دانشگاه‌ها نهاد‌های علمی هستند، نه سازمان‌های اداری، و نیاز به استقلال در تصمیم‌گیری دارند. رؤسای جمهور مختلف همواره گفته‌اند که دانشگاه باید اتاق فکر دولت باشد، اما در عمل زمانی این امر محقق می‌شود که دانشگاه استقلال و آزادی عمل داشته باشد. در کشور‌های دیگر، دانشگاه‌ها با آزادی فعالیت کرده و نتایج علمی آنها در توسعه کشور مؤثر است، اما در ایران، هنگامی که رؤسای دانشگاه‌ها بدون مقبولیت علمی و مدیریتی منصوب شوند، دانشگاه‌ها نمی‌توانند نقش خود را ایفا کنند.

دانشگاه‌های ما عملاً معطل مانده‌اند و جامعه از آنها بهره کافی نمی‌برد

*وضعیت آزادی بیان در دانشگاه‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

آزادی بیان دانشجویان و اساتید همچنان با چالش‌هایی مواجه است. برای مثال، در اتفاقات اخیر که متأسفانه منجر به درگذشت یکی از دانشجویان (امیرمحمد خالقی) شد، دانشجویان می‌خواستند اعتراض کنند، اما ورود نیرو‌های غیرمرتبط به کوی دانشگاه می‌توانست مجدد بحران ایجاد کند، اگر مسئولان به‌جای دخالت‌های غیرضروری، به حرف دانشجویان گوش دهند، بسیاری از این مسائل قابل مدیریت خواهد بود. دانشگاه باید فضای گفت‌و‌گو و نقد را فراهم کند. اگر دانشجویان اعتراضی دارند، این اعتراض باید در چارچوب دانشگاه باقی بماند و مسئولان دانشگاه پاسخگو باشند. دخالت نهاد‌های خارج از دانشگاه این اعتراضات را به بحران تبدیل می‌کند.

دانشگاه برای داشتن عملکرد مطلوب نیاز به آزادی دارد. هر نهاد علمی برای اینکه بتواند خروجی و راندمان مطلوبی داشته باشد، باید از حداقل‌های ضروری برخوردار باشد. اگر این نیاز‌ها تأمین نشود، دانشگاه از ظرفیت واقعی خود خارج می‌شود و نمی‌تواند انتظارات جامعه را برآورده کند. متأسفانه، دانشگاه‌های ما عملاً معطل مانده‌اند و جامعه از آنها بهره کافی نمی‌برد، زیرا محدودیت‌های زیادی بر آنها تحمیل شده است. هرگاه دانشگاه‌ها حرکتی در جهت پویایی و پیشرفت می‌کنند، بلافاصله کنترل و محدودیت‌هایی بر آنها اعمال می‌شود. این وضعیت باعث شده که کارکرد اصلی دانشگاه‌ها تضعیف شود.

در برخی دانشکده‌ها نیرو‌های موسوم به حجاب‌بان حضور دارند

*در سال‌های اخیر مسئله حجاب در دانشگاه‌ها چالش‌برانگیز بوده است، وضعیت کنونی این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نسبت به گذشته شرایط کمی بهتر شده است، اما هنوز برخی محدودیت‌ها وجود دارد. برای مثال، در دانشگاه تهران همچنان در برخی دانشکده‌ها نیرو‌های موسوم به حجاب‌بان حضور دارند و به دانشجویان تذکر می‌دهند. البته در بعضی دانشکده‌ها این نیرو‌ها حذف شده‌اند، اما در برخی دیگر همچنان فعال‌اند، انتظار می‌رفت که این مسئله به‌طور کامل حل شود.

*در مورد کیفیت آموزش در دانشگاه‌ها، اخیراً گزارشی منتشر شده که نشان می‌دهد تعداد زیادی از دانشجویان دانشگاه شریف در درس ریاضی نمرات پایینی کسب کرده‌اند. آیا این نشان‌دهنده افت کیفیت آموزش است؟

خوشبختانه دانشگاه‌های برتر ایران همچنان از استاندارد‌های بالای آموزشی برخوردارند. دانشگاه‌هایی مانند شریف، تهران و شیراز همواره کیفیت آموزشی خوبی داشته‌اند و این موضوع را می‌توان از موفقیت فارغ‌التحصیلان آنها در خارج از کشور مشاهده کرد. بسیاری از دانشجویان این دانشگاه‌ها پس از فارغ‌التحصیلی به‌راحتی در دانشگاه‌های معتبر خارجی پذیرش و بورس تحصیلی دریافت می‌کنند.

اساتید نیز مرتباً ایمیل‌هایی از این دانشگاه‌ها دریافت می‌کنند که درخواست معرفی دانشجویان مستعد جدید را دارند. این مسئله نشان‌دهنده کیفیت آموزشی مناسب دانشگاه‌های ما است. البته ممکن است در برخی دروس، سخت‌گیری‌های بیشتری صورت بگیرد یا سطح دانشجویان نسبت به سال‌های قبل تغییر کرده باشد، اما این موضوع لزوماً به معنای کاهش کیفیت آموزش نیست.

نهاد‌های انتصابی در روند جذب استاد در دانشگاه دخالت دارند

این‌که دانشجو‌های با استعداد مهاجرت می‌کنند شما را برای جذب هیات علمی در سال‌های آینده نگران نمی‌کند؟

جذب هیات علمی جدا از مهاجرت دانشجویان مشکلات دیگری هم دارد؛ جذب اساتید جدید به فرایندی پیچیده و زمان‌بر تبدیل شده است. حتی اگر دانشگاه بخواهد یک عضو هیئت علمی شایسته را استخدام کند، این فرآیند ممکن است یک تا دو سال طول بکشد. دلیل آن روند طولانی تأیید صلاحیت‌ها و گزینش‌های اداری است. در این مدت، بسیاری از نخبگان از کشور خارج می‌شوند یا به سراغ گزینه‌های دیگر می‌روند.

یکی از درخواست‌های ما این است که فرآیند جذب به خود دانشگاه‌ها واگذار شود. الان سیستم به گونه‌ای است که نهاد‌های انتصابی در این روند دخالت دارند و همین امر باعث می‌شود که افراد با گرایش‌های خاص انتخاب شوند. این روند نه‌تنها کیفیت علمی را پایین می‌آورد، بلکه موجب کاهش استقلال دانشگاه‌ها هم می‌شود. یکی از مشکلات اصلی این است که علاوه بر وزارت علوم، نهاد‌های دیگری مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، ستاد نقشه راه علمی کشور و برخی دیگر از ارگان‌ها در امور دانشگاه‌ها دخالت دارند. این نهاد‌ها معمولاً افراد خاصی را با دیدگاه‌های مشخص در رأس دانشگاه‌ها منصوب می‌کنند و در نتیجه، سیاست‌های دانشگاه به سمت و سویی می‌رود که استقلال آن را محدود می‌کند.

این مداخلات باعث شده که دانشگاه‌ها نتوانند در مسیر علمی خود به‌طور مستقل حرکت کنند. این در حالی است که در کشور‌های پیشرفته، دانشگاه‌ها از آزادی علمی کامل برخوردارند و همین استقلال باعث پیشرفت آنها شده است. در تمام دنیا، دانشگاه‌ها نقش اساسی در توسعه کشور‌ها دارند. اگر ما هم اجازه دهیم که دانشگاه‌ها آزادانه فعالیت کنند می‌توانند به حل مشکلات کشور کمک کنند. ولی در حال حاضر، بخش زیادی از ظرفیت‌های دانشگاهی ما هدر می‌رود و این به ضرر کل کشور است.