کارنامه حضرت علی(ع) دقیقاً نشان می دهد که اولویت نباید ساخت موشک و سلاح هسته ای و … باشد

فرشاد مومنی ضمن تبریک میلاد امیرالمومنین علی(ع) به جامعه بشری و به ویژه شیفتگان و پیروان حضرت، اظهار داشت: اگر بخواهیم از میراث اندیشه ای و مدیریتی حضرت علی(ع) برای فهم ریشه گرفتاری های پر شمار و چند وجهی کنونی کشور و همچنین از این اندیشه ها برای پیدا کردن ساز و کارهای برون رفت از این گرفتاری ها، بهره ای ببریم، قویاً بر این باور هستم که رهنمودهای امیرالمومنین علی(ع) می تواند بسیار راهگشا باشد. اگر در میان حکمرانان صداقت و شرافتی در کار باشد، از دل شاقول هایی که ایشان برای حکمرانی مطرح کردند یکی از موفق ترین نمونه های ترکیب خردمندانه «عدالت و آزادی» در تجربه بشری متجلی و عینیت یافته و می توانم در این باره چند نکته کلیدی را برجسته کنم.

وی ادامه داد: نکته اول اینکه، ما می توانیم بر محور فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر که یک سند معیار برای شیوه اسلامی اداره جامعه هست، به گفت وگو بنشینیم و اگر از دریچه اندیشه توسعه در میان حکمرانان کسی باشد که صلاحیت های حداقلی تخصصی در زمینه توسعه داشته باشد، من این آمادگی را اعلام می کنم که یک مناظره سازنده و اعتلا بخش به آنها هدیه کنم تا از دریچه فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر، عزیزان متوجه شوند که در چه ابعادی دچار انحراف شدند و به نام اسلام خطاهای بزرگی می کنند که شاقول نامه امام به مالک اشتر نشان دهنده مبرا بودن اسلام و در خطا بودن عزیزان است.

حضرت علی(ع) در دوران کوتاه حکومت خود توانستند مساله فقر معیشتی، مسکن و بهداشت و سلامت را برای تمامی شهروندان حل و فصل کنند.ما امروز به همان اندازه که در ساختار قدرت ایران با بحران اندیشه رو به رو هستیم با بحران توان مدیریت و اجرا نیز رو به رو هستیم.

آقای مؤمنی گفت: به خاطر دارم که در اولین سالهای پس از شهادت آیت الله بهشتی، به عنوان یک پژوهش دانشگاهی از یک نواری بهره بردم که شهید بهشتی با استفاده از فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر یک نظریه اسلامی برای مدیریت روزآمد را ارایه کرده بودند و یکی از بزرگترین حسرت های زندگی علمی من این است که هم آن نوار و هم گزارشی که بر مبنای آن نوار شخصاً تهیه کرده بودم را گم کردم و امیدوارم خانواده گرامی ایشان تلاش مضاعفی کنند و این نوار را پیدا و منتشر کنند چرا که معتقدم این سخنان شهید بهشتی در اعتلا بخشی فهم مدیریتی بسیار کمک کار باشد.

امروز در کشور با بحران توان مدیریت روبه رو هستیم

وی تأکید کرد که امروز به همان اندازه که در ساختار قدرت ایران با بحران اندیشه رو به رو هستیم با بحران توان مدیریت و اجرا نیز رو به رو هستیم و کاش حداقل عزیزان از این دریچه باب گفت وگوهای اعتلا بخش بر محور اندیشه های شهید بهشتی را باز کنند.

وی اظهار داشت: به غیر از نکات سیستماتیک و جامع الاطرافی که امام علی(ع) در فرمان خود به مالک اشتر مطرح کردند، برای اینکه ترکیب خردمندانه «عدالت و آزادی» به عنوان رویه مسلط در نظام اسلامی قرار بگیرد، حضرت علی(ع) چهار خط قرمز را مطرح کردند و انسان وقتی این خط قرمزها را با برخی از خط قرمزهایی که امروز بعضی از حکومت گران مطرح می کنند، مقایسه می کند، از مسلمانی خود احساس شرم می کند و درمی یابد که ما نسبت به دوران امام علی(ع) چقدر پس رفته ایم.

شاقول های چهارگانه حضرت علی(ع) عبارتند از؛

اول: مساله خطرناک ترک مسایل حیاتی جامعه و دل مشغول کردن خود به مسایل جانبی و فرعی است.

دوم: تمسک به امور کم اهمیت و بها دادن بیش از حد به ظاهرسازی و دور شدن از واقعیت.

سوم: بالا بردن فرومایگان و به صدر نشاندن سفلگان و به حاشیه راندن شایستگان و احیاناً تنبیه و سرکوب آنها.

وی افزود: از دیدگاه حضرت علی(ع) هر حکومتی که وارد این خطوط چهارگانه شود، محکوم به زوال و اضمحلال خواهد بود. بنابراین اگر حکومتی بخواهد صادقانه و عالمانه مسیر امیرالمومنین علی(ع) را طی کند، باید دائماً خود را در معرض این چهار شاقول قرار دهد و اگر فرصتی بود، بر محور اسناد برنامه های توسعه میان مدت و بودجه های سالانه کشور به شما نشان می دادم که دقیقاً این خطرها نادیده گرفته شده و منشأهای اصلی کشانده شدن کشور به بحران ها و خطر اضمحلال است.

 برای تأمین مسکن، آموزش، سلامت، بهداشت، تغذیه و رفاه مردم، دو مساله کلیدی وجود دارد یکی «مبارزه بی امان با فساد» و دوم «اعمال حداکثر حساسیت و دقت و نظارت بر رفتار حکومت گران»، چیزی که متأسفانه تا حدود زیادی عکس آن را در چارچوب مناسبات کنونی مشاهده می کنیم.

وی گفت: فاجعه های بزرگی در سند بودجه ۱۴۰۲ مشاهده می شود که در میان مسایل مربوط به ترک مسایل اصلی، بزرگترین خطای سیاستگذاران کشور در قوه مجریه این است که نه تنها به مساله روند رو به زوال بنیه تولیدی کشور کوچکترین اعتنایی نکردند بلکه دقیقاً مانند سال گذشته فشارهای پر شمار جدیدی را برای تولیدکنندگان صنعتی و کشاورزی کشور تدارک دیده اند که امیدوارم این هشدار در جای خود با جزئیات منعکس شود و محل اصلاح و بهبود قرار بگیرد. در مورد عناصر سه گانه بعدی نیز آنقدر مساله عریان و علنی است که من ترجیح می دهم درباره آن صحبت نکنم.

وی بیان کرد: علاقه مندان به رویه حضرت علی(ع) در حکومتداری که من از آن با عنوان ترکیب خردمندانه عدالت و آزادی نام بردم را به مطالعه کتابی که شخصاً با عنوان «عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز» در سال ۱۳۹۶ منتشر کردم، دعوت می کنم. در آن کتاب یک فصل را به این موضوع اختصاص دادم به این دلیل که در برخی از متون دیده بودم که از کارنامه شگفت علی(ع) در دوره حکومت بسیار کوتاه مدت ایشان، اظهار حیرت کرده بودند.

وی گفت: استاد علامه محمدرضا حکیمی در اوایل دهه ۱۳۶۰ من را به بحارالانوار ارجاع دادند و تأکید کردند متن خطابه ای که حضرت علی(ع) به عنوان گزارش کار خود به شهروندان مطرح کرده بودند را مطالعه کنم، در آنجا حضرت علی(ع) فرموده بودند در این مدت کوتاهی که من حاکم بودم، توانسته ام مساله فقر معیشتی، مسکن و بهداشت و سلامت را برای تمامی شهروندان حل و فصل کنم.

من این عملکرد حضرت علی(ع) را که به عنوان گزارش کار مطرح کرده بودند، دستمایه یک کار تحقیقی قرار دادم تا رمزگشایی کنم که چطور می شود یک حکومتی در یک دوره زمانی بسیار کوتاه، چنین دستاوردهای خارق العاده ای داشته باشد و بعدها به این نتیجه رسیدم که ترکیب خردمندانه «عدالت و آزادی»، نیروی محرکه چنین کارنامه درخشان و بی نظیری بوده است. بنابراین اندیشمندان را دعوت می کنم که این فصل از کتاب را بخوانند و اگر علاقه مند بودند جزئیات مساله را از جنبه اندیشه ای مورد توجه قرار دهند.

کارنامه حضرت علی(ع) دقیقاً نشان می دهد که اولویت نباید ساخت موشک و سلاح هسته ای و … باشد، اولویت مسکن، آموزش، سلامت، بهداشت، تغذیه و رفاه مردم هست و تا زمانی که این نیازها تأمین نشود، هیچ دستاوردی پایدار نخواهد بود.

آقای مؤمنی به آموزه سیره حکومتداری حضرت علی(ع) برای امروز اشاره و بیان کرد: آنچه به نظر من بسیار حیاتی است و به حکومت گرانی که در تبعیت از امیرالمومنین علی(ع) صداقت دارند، کمک می کند، این است که کارنامه حضرت علی(ع) دقیقاً نشان می دهد که اولویت نباید ساخت موشک و سلاح هسته ای و … باشد، اولویت مسکن، آموزش، سلامت، بهداشت، تغذیه و رفاه مردم هست و تا زمانی که این نیازها تأمین نشود، هیچ دستاوردی پایدار نخواهد بود. این بزرگترین درسی است که شخصاً به عنوان یک پژوهشگر توسعه از حضرت علی(ع) آموخته ام.

برای تأمین نیازهای مردم «مبارزه بی امان با فساد» و «نظارت بر رفتار حکومت گران» ضروری است 

وی گفت: برای تأمین مسکن، آموزش، سلامت، بهداشت، تغذیه و رفاه مردم، دو مساله کلیدی وجود دارد یکی «مبارزه بی امان با فساد» و دوم «اعمال حداکثر حساسیت و دقت و نظارت بر رفتار حکومت گران»، چیزی که متأسفانه تا حدود زیادی عکس آن را در چارچوب مناسبات کنونی مشاهده می کنیم.

وی اظهار داشت: مساله دیگری که حضرت علی(ع) به عنوان رویه اتخاذ کردند تا چنین کارنامه درخشانی رقم بخورد، محوریت مشارکت اعتلا بخش مردم است. حضرت علی(ع) با ذخیره دانایی عظیم و با همت والایی که دارند ملتمسانه از مردم می خواهند که بر حکومت منت بگذارند و آنها را در اتخاذ سیاست های درست رشد دهند و برای اینکه این کار عینیت پیدا کند، بالاترین سطح حقوق را برای شهروندان در نظر می گیرند.

این نکته را به عنوان تجربه زیست خود در جنوب شهر تهران به همه کسانی که در ساختار قدرت هستند و می خواهند شرافت، مردانگی و مسلمانی فصل الخطاب تنظیم روابط مردم با حکومت باشد، هدیه می کنم. در جنوب تهران در طی چند ده سالی که زندگی کردم، مردم عموماً بیش از آنکه به حکمت ها و موعظه های حضرت علی(ع) اظهار ارادت کنند یا درکی از آن داشته باشند، شیفته مردانگی، مروت، از خودگذشتگی و ایثارگری حضرت علی(ع) بودند. من به آن دسته از حکومت گرانی که شقاوت، بی رحمی و خشونت را هنر حکمرانی می دانند، مشفقانه توصیه می کنم که از این دریچه سیره امیرمومنان علی(ع) را نگاه کنند تا این امید زنده شود که جریان نامطلوب دفاع کردن از اندیشه های والای حضرت علی(ع) متوقف شود و ما چشم اندازهای امیدبخش و افتخار آمیز را به نام اسلام در جامعه شاهد باشیم.

آقای مؤمنی در پاسخ به این پرسش که آیا در نگاه امیرالمومنین علی(ع) همه افراد از حقوق یکسانی برخوردار بودند؟ گفت: یکی از بزرگترین میراث های اندیشه ای و عملی حضرت علی(ع) که در میان جهانیان با اقبال بزرگی رو به رو شده و آنچه ایشان مطرح کردند را در ادبیات توسعه و عدالت اجتماعی با عنوان قاعده طلایی عدالت مورد توجه قرار می دهند، همین عبارت معروفی است که «آنچه بر خود مى پسندى براى مردم نیز بپسند و آنچه براى خود نمى پسندى براى آنها نیز نپسند.»

معتقدم این هم یک شاقول بسیار بزرگی است که حکومت گران با مراجعه به سیره حضرت علی(ع) می توانند خود را مورد ارزیابی قرار دهند و شرافتمدانه و صادقانه درباره وضعیت کشور و رفاه مردم گزارش دهند. در حال حاضر بیش از ۳۰ درصد جمعیت ایران با فقر معیشتی رو به رو هستند، چند درصد از حکومت گران ما اساساً درکی از فقر معیشتی دارند؟! نشانه اینکه متأسفانه چنین درکی وجود ندارد این است که برخی از مسئولین به طرزی مشکوک و شگفت انگیزی در جست وجوی اتخاذ سیاست های تورم زا و اشتغال زدا هستند، این مساله را می توان در ابعاد پرشمار دیگری نیز بسط داد.

سیره حضرت علی(ع) در برخورد با مخالفان

وی به برخورد حضرت علی(ع) با مخالفان اشاره و خاطرنشان کرد: خوارج برای آزار دادن امیرالمومنین علی(ع) به مسجد می آمدند و به محض اینکه حضرت نماز را شروع می کردند، خوارج به مدت زمان طولانی قرآن می خواندند و علی(ع) با اینکه حاکم بودند، صبر می کردند تا خوارج سکوت کنند و سپس نماز را ادامه می دادند. نکته دیگر اینکه با وجود همه این آزارها تا زمانی که خوارج دست به سلاح نبرده بودند، از همه حقوق شهروندی برخوردار بودند. لذا سیره عملی حضرت علی(ع) در برخورد با مخالفان یکی از بزرگترین شاقول هایی است که می توانیم ادعاهای اسلامی حکومت گران را با آن مورد ارزیابی قرار دهیم. آزادی های خارق العاده ای که ایشان در نقد حکومت گران برای شهروندان مطرح کرده بودند. آیت الله شهید بهشتی می گفتند: «انتقاد بی پروا و رو در رو از حکومت گران حیاتی ترین خط قرمز حکومت است و اگر حکومتی چنین حقی و بستری را برای شهروندان خود فراهم نکرده باشد، ادعای اسلامی بودن این حکومت پشیزی ارزش ندارد.»

از رهنمودهای حضرت علی(ع) درکی روزآمد داشته باشیم

آقای مؤمنی در پایان گفت: بازنگری سیره عملی حضرت علی(ع) بسیار ضروری است و مناسب است که رسانه های حکومتی به جای پرداختن به بحث های کم کیفیت و مداحی محور، به بحث های تحلیلی راهگشا بپردازند تا از رهنمودهای حضرت علی(ع) درکی روزآمد داشته باشیم و این رهنمودها مبنای مطالبه مردم و تعهد حکومت گران گردد؛ اگر چنین رویکردی را در پیش بگیریم به یقین ایران وضعیت بسیار آبرومند و امیدوارکننده تری پیدا خواهد کرد.

/شفقنا